دندان عقل، آخرین دندانهایی هستند که در دهان انسان رویش میکنند و معمولاً در اواخر دوره نوجوانی یا اوایل بزرگسالی ظاهر میشوند. این دندانها به دلیل رویش در سنینی که فرد از نظر عقلی نیز بالغ میشود، به دندان عقل معروف شدهاند.
اگرچه دندانهای عقل بخشی طبیعی از آناتومی دهان است، اما در بسیاری از افراد باعث ایجاد مشکلات و پیامدهایی میشوند. در این فرصت قصد داریم، به بررسی کامل دندانهای عقل، دلایل رویش آن، عوارض و روشهای درمان آن بپردازیم.
دندان عقل چیست؟
دندان عقل (Wisdom tooth) یا آسیای بزرگ سوم آخرین دندانهای دائمی هستند که معمولاً در اواخر دوره نوجوانی یا اوایل بزرگسالی در دهان انسان ظاهر میگردند. تشکیل این دندانها از دوران جنینی آغاز میشود. یعنی حتی قبل از تولد، جوانههای دندانهای عقل در فک جنین شکل میگیرند.
بااینحال، رویش و بیرون آمدن این دندانها از لثه معمولاً در سنین نوجوانی و اوایل بزرگسالی اتفاق میافتد و بین ۱۸ تا ۲۵ سالگی رخ میدهد. عوامل ژنتیکی در تعداد و نحوه رویش دندانهای عقل نقش مهمی دارند. برخی افراد ممکن است هیچ دندان عقلی نداشته باشند.
دندان عقل درگذشته به دلیل رژیم غذایی سخت و نیاز به جویدن مواد غذایی سفت، نقش مهمی در جویدن غذا داشت، اما با تغییر سبک زندگی و نرمتر شدن غذاها، فک انسان کوچکتر شده و دیگر فضایی برای رویش این دندانها وجود ندارد.
به همین دلیل، بسیاری از افراد با مشکلاتی مانند دندان عقل نهفته یا نیمه نهفته مواجه میشوند. این دندانها به دلیل اینکه در انتهای قوس دندانی قرار گرفتهاند و اغلب فضای کافی برای رویش کامل ندارند، میتوانند مشکلساز شوند.
دندانهای عقل فک بالا بهطور معمول تاجی به شکل مثلث با یک حفره مرکزی عمیق و چندین شقاق نامنظم دارند. ریشههای آنها نیز به هم چسبیده و شکل نامنظمی دارند.
دندانهای عقل فک پایین کوچکترین دندانهای آسیاب دائمی هستند و از تاجی به شکل مستطیل با چندین کاسپ برخوردارند. ریشههای آنها نیز کوتاهتر و ممکن است به هم متصل باشند.
بررسی انواع دندان عقل
دندان عقل بر اساس نحوه رشد به انواع مختلفی تقسیم میشود.
دندانهای عقل معمولی
دندانهای عقل معمولی، دندانی هستند که بهطور کامل از لثه بیرون آمده و در جای خود قرار گرفتهاند. برخلاف دندانهای عقل نهفته یا نیمه نهفته که اغلب مشکلساز میشوند، دندان عقل معمولی بهصورت مسالمتآمیزی در کنار سایر دندانها قرار میگیرد و مشکلی ایجاد نمیکند.
نیمه نهفته
دندان عقل نیمه نهفته، دندانی است که تنها بخشی از آن از لثه بیرون آمده و باقیمانده آن در زیر لثه و استخوان فک قرار دارد. این وضعیت نهتنها ظاهر نامطلوبی ایجاد میکند، بلکه میتواند مشکلات متعددی را به همراه داشته باشد. از جمله این مشکلات میتوان به درد، تورم، عفونت، آسیب به دندانهای مجاور و حتی ایجاد کیست اشاره کرد.
دلیل اصلی بروز این مشکل، کمبود فضا برای رویش کامل دندانهای عقل است. علاوه بر این، رشد دندان عقل در زاویه نامناسب و عدم دسترسی برای تمیز کردن این ناحیه از دهان نیز میتواند به مشکلات مرتبط با دندان عقل نیمه نهفته دامن بزند.
نهفته
دندانهای عقل همیشه بهراحتی رویش نمیکنند و ممکن است به دلایلی مانند کوچک بودن فک، موقعیت نامناسب یا ضخامت استخوان فک، زیر لثه و استخوان فک گیر کرده و بهصورت نهفته باقی بمانند.
این دندانهای نهفته میتوانند مشکلات متعددی از جمله درد، تورم، عفونت، آسیب به دندانهای مجاور، ایجاد کیست و حتی مشکلاتی در مفصل فک را ایجاد کنند. از این رو، توصیه میشود که دندان عقل نهفته قبل از ایجاد مشکلات جدی، کشیده تا از بروز عوارض جانبی جلوگیری شود.
علائم درآمدن دندان عقل چیست؟
رویش دندان عقل همیشه همراه با درد و ناراحتی نیست و ممکن است بدون هیچ علامتی رخ دهد. بااینحال، در برخی موارد، رویش دندانهای عقل میتواند علائمی را به همراه داشته باشند.
- درد و تورم لثه: یکی از شایعترین علائم رویش دندانهای عقل، احساس درد و تورم در ناحیه پشت دهان است. این درد ممکن است بهصورت ضرباندار یا ثابت باشد و با جویدن تشدید شود.
- قرمزی و التهاب لثه: لثه اطراف دندان جدید ممکن است قرمز و ملتهب شود.
- درد در فک، گوش، گردن و سر: درد ناشی از رویش دندانهای عقل ممکن است به قسمتهای دیگر صورت مانند گوش، گردن و حتی سر نیز سرایت کند.
- مشکل در باز و بسته کردن دهان: در برخی موارد، رویش دندانهای عقل باعث مشکل در باز و بسته کردن دهان میشود.
- بد طعم شدن دهان: تجمع باکتریها در اطراف دندانهای عقل نهفته یا نیمه نهفته میتواند باعث بد طعم شدن دهان شود.
- بوی بد دهان: عفونت ناشی از دندان عقل باعث بوی بد دهان میشود.
- تب: در برخی مواقع رویش دندان عقل همراه با تب است.
- پریکورونیت: گاهی اوقات، لثه روی دندان، بهطور کامل باز نشده و باعث ایجاد یک لبه لثهای میشود که میتواند محل تجمع باکتریها و ایجاد عفونت باشد. این وضعیت پریکورونیت نام دارد.
درد دندان عقل چگونه است؟
درد دندان عقل میتواند بسیار آزاردهنده و حتی ناتوانکننده باشد. این احساس درد به شکلهای مختلفی احساس میشود.
- درد ضرباندار: یکی از شایعترین انواع درد دندان عقل، درد ضربانداری است که گاهبهگاه شدت میگیرد و سپس کاهش مییابد.
- درد ثابت: برخی افراد درد ثابتی را در ناحیه دندانهای عقل احساس میکنند که با گذشت زمان شدت آن تغییر نمیکند.
- درد تیر کشنده: درد تیر کشنده نیز ممکن است در برخی افراد رخ دهد که معمولاً با لمس یا جویدن تشدید میشود.
- احساس درد در سایر نقاط صورت: درد ناشی از رویش دندانهای عقل در برخی موارد به نواحی دیگری چون گوش، گردن، فک و حتی سر سرایت میکند.
علت خراب شدن دندان عقل چیست؟
یکی از رایجترین مشکلات دندان عقل، پوسیدگی زودهنگام آن است. موقعیت نامناسب این دندانها در انتهای دهان، دسترسی به آنها برای مسواک زدن و نخ دندان کشیدن را دشوار میکند. در نتیجه، غذا و باکتریها بهراحتی در اطراف دندان عقل گیر کرده و پلاک تشکیل میدهند.
همچنین ضعیف بودن ریشه و لایه مینا در دندان عقل نیز، آنها را مستعد پوسیدگی میکند. علاوه بر این، رویش ناقص دندان عقل میتواند باعث ایجاد کیسههای عفونی و درد شود.
برخی از دندانهای عقل بهدلیل تشکیل دیرهنگام همراه با نقصهایی مانند وجود حفره بر روی آنها رشد میکنند. این حفرهها میتوانند بهعنوان محلی برای تجمع باکتریها و شروع پوسیدگی عمل کنند و در نتیجه، باعث شوند دندان عقل سریعتر خراب شود.
راهکارهایی برای درمان عفونت دندان عقل
عفونت دندان عقل به دلیل موقعیت خاص این دندان و دشواری در تمیز کردن آن، یک مشکل شایع است. این عفونت میتواند باعث درد شدید، تورم لثه، تب و حتی گسترش عفونت به سایر قسمتهای بدن شود.
درمان دارویی
- آنتیبیوتیکها: داروهای آنتیبیوتیک برای ازبینبردن باکتریهای عامل عفونت و کاهش التهاب تجویز میشود.
- مسکنها: برای کاهش درد و ناراحتی میتوان از مسکنها استفاده کرد.
- شستشوی دهان با دهانشویههای ضدعفونیکننده: برای کاهش باکتریهای دهان و کمک به بهبود زخم، استفاده از دهانشویهها توصیه میشود.
- جراحی: در بسیاری از موارد، کشیدن دندان عقل عفونی تنها راهحل مؤثر برای درمان است. جراحی معمولاً تحت بیحسی موضعی انجام میشود و پس از آن دوره نقاهت کوتاهی دارد.
درمانهای خانگی
- شستشوی دهان با آب نمک گرم: قرقرهکردن آب نمک به کاهش التهاب و تسکین درد کمک میکند.
- کمپرس سرد: قراردادن کمپرس سرد بر روی گونه متورم باعث کاهش تورم و درد میشود.
- مصرف غذاهای نرم: مصرف غذاهای نرم باعث میشود که فک کمتر تحت فشار قرار گیرد.
چرا باید دندان عقل را بکشیم؟
دندان عقل ممکن است بهصورت نهفته در استخوان فک باقی بماند یا ناقص و کج رشد کند. همین عوامل باعث ایجاد مشکلاتی میشوند که اغلب تنها راه درمان آن کشیدن دندان است.
عوارض عدم کشیدن دندان عقل بسیار جدی هستند و میتوانند شامل درد مزمن، عفونتهای مکرر، کیست و تومور، آسیب به دندانهای مجاور و مشکلات مفصل فکی گیجگاهی باشند.
- رویش ناقص: دندان عقل در برخی مواقع بهطور کامل از لثه بیرون نمیآید و بخشی از آن در لثه باقی میماند. این وضعیت باعث تجمع باکتریها، ایجاد عفونت و درد میشود.
- فشار به دندانهای دیگر: دندان عقل رویش یافته به دندانهای مجاور فشار وارد کرده و باعث کج شدن آنها یا ایجاد مشکلات در حرکت فک و جویدن میشود.
- ایجاد کیست یا تومور: دندانهای عقل نهفته میتوانند موجب ایجاد کیست یا تومور در استخوان فک شوند.
- پوسیدگی دندان: بهدلیل موقعیت خاص دندانهای عقل، تمیز کردن آنها دشوار است و بیشتر در معرض پوسیدگی هستند.
- درد و ناراحتی: دندانهای عقل رویش یافته میتوانند باعث درد شدید، تورم لثه و مشکلات جویدن شوند.
- عفونت: عفونت دندان عقل در صورت عدم درمان به سایر قسمتهای بدن مانند فک، سینوسها و حتی مغز گسترش مییابد.
علت جراحی دندان عقل
دندانهای عقل، اگرچه بخشی طبیعی از دندانهای انسان هستند، اما به دلیل رشد نامناسب و ایجاد مشکلات متعدد، اغلب بهعنوان یک مشکل بالقوه در نظر گرفته میشوند.
این دندانها حتی اگر بدون مشکل رشد کنند بهخاطر موقعیتشان در انتهای قوس دندانی، بهسختی قابل دسترسی هستند و همین امر باعث میشود که تمیز نگهداشتن آنها دشوار باشد.
در نتیجه، احتمال پوسیدگی و عفونت در این دندانها بسیار بالا خواهد بود. علاوه بر این، فشار دندانهای عقل به دندانهای دیگر میتواند باعث ایجاد مشکلات جدی مانند کج شدن دندانها، ازبینرفتن فاصله بین دندانها و بیماریهای لثهای شود.
از این رو، برای پیشگیری از این مشکلات و حفظ سلامت دهان و دندان، دندانپزشکان اغلب توصیه به جراحی دندان عقل میکنند. بسیاری از افراد به دلیل هزینه کشیدن دندان عقل، از کشیدن آن خودداری میکنند.
این در حالیست که عدم کشیدن دندانهای عقل نهفته یا نیمه نهفته میتواند مشکلات جدیتری را برای سلامت دهان و دندان ایجاد کند. در طولانیمدت، این مشکلات نهتنها کیفیت زندگی فرد را کاهش میدهند، بلکه هزینههای درمانی بسیار بیشتری را نیز به همراه خواهند داشت.
در واقع، بسیاری از افراد که در ابتدا بهخاطر هزینه، از کشیدن دندان عقل خودداری میکنند، در نهایت به دلیل عوارض ناشی از این دندانها مجبور به انجام جراحیهای پیچیدهتر و هزینههای بالاتر میشوند و در نهایت اقدام به کشیدن دندان عقل میکنند.
کشیدن دندان عقل چه عوارضی دارد؟
مانند هر عمل جراحی دیگری، کشیدن دندان عقل نیز ممکن است با عوارضی همراه باشد. آگاهی از این عوارض به شما کمک میکند تا برای آنها آماده باشید و در صورت بروز هرگونه مشکلی بهموقع به دندانپزشک مراجعه کنید.
- درد: درد یکی از شایعترین عوارض پس از کشیدن دندان عقل است. این درد معمولاً با داروهای مسکن قابل کنترل خواهد بود.
- تورم: تورم لثه و گونه در ناحیه جراحی نیز طبیعی است و معمولاً طی چند روز کاهش مییابد.
- خونریزی: مقداری خونریزی پس از جراحی طبیعی است، اما اگر خونریزی بیش از حد و طولانیمدت باشد، باید با دندانپزشک خود تماس بگیرید.
- کبودی: کبودی در اطراف دهان و گونه ممکن است رخ دهد و بهتدریج برطرف میشود.
- عفونت: عفونت یکی از عوارض جدیتر کشیدن دندان عقل است و نیاز به درمان آنتیبیوتیکی دارد. علائم عفونت شامل تب، درد، تورم شدید و چرک است.
- آسیب به اعصاب: در برخی موارد، ممکن است به اعصاب اطراف دندان عقل آسیب برسد که باعث بیحسی یا گزگز در لب، زبان یا چانه شود. این عارضه معمولاً موقتی است.
- شکستگی استخوان: در موارد نادر، ممکن است استخوان فک در حین جراحی شکسته شود.
- مشکلات سینوسی: اگر دندان عقل بالایی کشیده شود، ممکن است سینوسها تحتتأثیر قرار گیرند و باعث درد یا عفونت سینوسی شوند.
مراقبتهای بعد از کشیدن دندان عقل
پس از جراحی و کشیدن دندان عقل، مراقبتهای مناسب نقش مهمی در بهبود سریع و بدون عارضه ایفا میکند.
- باند گاز: باند گاز را به مدت 30 تا 45 دقیقه در محل جراحی قرار دهید تا خونریزی متوقف شود. در صورت نیاز، میتوانید از یک باند گاز تمیز دیگر استفاده کنید.
- یخ: برای کاهش تورم، هر 20 دقیقه یک بار به مدت 15 دقیقه یک کمپرس یخ روی گونه خود قرار دهید.
- داروهای تجویزی: داروهای مسکن و آنتیبیوتیک (در صورت تجویز) را طبق دستور دندانپزشک مصرف کنید.
- استراحت کافی: در روزهای اول پس از جراحی، استراحت و از فعالیتهای سنگین خودداری کنید.
- تغذیه مناسب: در روزهای اول، غذاهای نرم و مایع مانند سوپ، ماست و پوره سیبزمینی مصرف کنید. از خوردن غذاهای سفت، داغ و تند خودداری نمایید.
- بهداشت دهان و دندان: 24 ساعت پس از جراحی، به آرامی دهان خود را با آب نمک غرغره کنید. از مسواک زدن مستقیم روی محل جراحی خودداری نمایید.
- نکشیدن سیگار: سیگار کشیدن روند بهبودی را کند میکند و خطر عفونت را افزایش میدهد.
- اجتناب از مکیدن: از مکیدن نی، سیگار و آبنبات خودداری کنید؛ زیرا ممکن است باعث شلشدن لخته خون شود.
- مراجعه به دندانپزشک: در صورت بروز هرگونه مشکلی مانند خونریزی، درد، تورم شدید، تب یا عفونت، فوراً به دندانپزشک مراجعه کنید.
برای کمتر شدن درد دندان عقل چه کاری باید انجام داد؟
رویش دندان عقل همراه با درد بسیار است. با برخی اقدامات میتوانید درد را کاهش و قابل تحملتر کنید. اگر درد شما شدید است، با گذشت زمان بهتر نمیشود و با تب یا تورم همراه است، یا اگر مشکوک به عفونت هستید، حتماً به دندانپزشک مراجعه کنید.
- کمپرس سرد: استفاده از کمپرس سرد (مثل کیسه یخ پیچیده شده در پارچه) روی گونه میتواند به کاهش تورم و درد کمک کند.
- آب نمک: شستشوی دهان با آب نمک گرم (یک قاشق چایخوری نمک در یک لیوان آب گرم) به کاهش التهاب و تمیز نگهداشتن ناحیه کمک میکند.
- داروهای ضد درد بدون نسخه: داروهایی مانند ایبوپروفن یا ناپروکسن میتوانند به کاهش درد و التهاب کمک کنند.
- کیسه چای: گذاشتن یک کیسه چای سرد روی ناحیه دردناک میتواند به کاهش التهاب کمک کند.
- مخلوط آب و هیدروژن پروکساید: شستشوی دهان با محلول رقیق آب و هیدروژن پروکساید میتواند موجب کاهش باکتریها و تسکین درد شود.
- روغن میخک: روغن میخک بهدلیل خواص ضدعفونیکنندگی و بیحسی موضعی درد را کاهش میدهد. برای استفاده از آن، یک قطره روغن میخک را روی یک پنبه تمیز بریزید و به آرامی روی ناحیه دردناک بمالید.
- زردچوبه: زردچوبه بهخاطر خواص ضدالتهابی و ضدباکتریایی میتواند به کاهش درد و تورم کمک کند. میتوانید یک قاشق چایخوری زردچوبه را با کمی آب مخلوط کرده و بهعنوان دهانشویه استفاده کنید.
جمعبندی
دندان عقل، آخرین دندانهایی هستند که در دهان انسان میرویند و اغلب در سنین نوجوانی و اوایل بزرگسالی ظاهر میشوند. به دلیل تغییرات در رژیم غذایی و ساختار فک انسان، دندانهای عقل اغلب با مشکلاتی مانند رویش ناقص، نهفته ماندن در استخوان فک و ایجاد عفونت همراه هستند.
این مشکلات بهخاطر کمبود فضا در فک، رویش دندان در زاویه نامناسب و ضخامت زیاد استخوان فک رخ میدهند. علائم رویش دندانهای عقل شامل درد، تورم لثه، قرمزی و التهاب، مشکل در باز و بسته کردن دهان و بوی بد دهان هستند.
اگر این دندانها درمان نشوند، میتوانند عوارضی مانند عفونت، کیست، تومور، آسیب به دندانهای مجاور و مشکلات مفصل فک را به همراه داشته باشند. اصلیترین راه درمان دندان عقل، کشیدن آن است.
در برخی موارد، عفونت ناشی از این دندانها با آنتیبیوتیک و درمانهای خانگی بهطور موقت قابل کنترل است، اما در اکثر موارد، کشیدن دندان تنها راهحل مؤثر خواهد بود. پس از کشیدن دندان، مراقبتهای لازم مانند استفاده از کمپرس سرد، مصرف داروهای مسکن و رعایت بهداشت دهان و دندان بسیار مهم است.
سوالات متداول
جراحی دندان عقل درد دارد؟
بله، جراحی دندان عقل ممکن است درد داشته باشد، اما نه به آن اندازه که فکر میکنید. قبل از جراحی، دندانپزشک با تزریق بیحسی، ناحیه عمل را بیحس میکند تا دردی احساس نکنید.
آیا همیشه دندان عقل را باید بکشیم؟
در حالت کلی، اگر دندانهای عقل بهدرستی درآیند و مشکلی برای دندانهای مجاور یا فک ایجاد نکنند، و بهداشت آن نیز رعایت شود، لزوماً نیازی به کشیدن آنها نیست.
