کامپوزیت دندان یا رزین کامپوزیتی، تحولی بنیادین در حوزه دندانپزشکی زیبایی بوده، چراکه راهکاری برای ترمیم ساختار دندان‌های آسیب دیده، هماهنگ با ظاهر طبیعی دندان‌ها و حداقل میزان تهاجم، ارائه می‌دهد. با وجود مزایای بسیار زیادی که رزین کامپوزیت ارائه می‌دهد، همواره این سوال وجود داشته که ماندگاری و طول عمر کامپوزیت دندان چقدر است؟ از این رو قصد داریم به‌بررسی جامع طول عمر ترمیم‌های کامپوزیتی دندان بپردازیم و جنبه‌های مختلف آن را برشماریم. در ادامه موارد زیر مورد بحث قرار می‌گیرند.

• شناخت عوامل کلیدی و تاثیرگذار بر دوام، ماندگاری و طول عمر کامپوزیت دندان
• علل و اقدامات دخیل در تخریب و آسیب زود هنگام یا پیش از موعد ترمیم‌های کامپوزیتی
• راهکارهای مراقبتی برای به حداکثر رساندن طول عمر کامپوزیت دندان
• معرفی و مقایسه انواع کامپوزیت دندان از نظر دوام

فاکتورهای موثر بر طول عمر کامپوزیت دندان

به‌طور متوسط طول عمر کامپوزیت دندان در هر دو حالت ترمیمی (پرکردگی) و ونییر بین 5 تا 10 سال پیش‌بینی می‌شود. با این‌حال عوامل متعددی می‌توانند بر این بازه زمانی تاثیر بگذارند و آن را کوتاه‌تر یا حتی بلندتر کنند.

وسعت ترمیم و موقعیت آن در قوس دندانی

• ترمیم‌های کامپوزیتی که ابعاد کوچکی دارند و در ناحیه‌ای قرار گرفته‌اند که کمتر تحت تنش‌های اکلوزالی (فشارهای جویدن) هستند، مانند سطوح صاف یا حفره‌های کلاس III و V در دندان‌های قدامی یا پیشین، به‌خاطر وارد شدن بار مکانیکی کمتر، طول عمر و پایداری بیشتری از خود نشان خواهند داد.
• ترمیم‌های وسیع به‌خصوص در نواحی پرفشار مانند حفره‌های کلاس II وسیع یا بازسازی کاسپ‌ها یا دندان‌های خلفی (آسیا) بیشتر تحت‌تاثیر نیروهای جویدن قرار می‌گیرند. از این رو به مراتب در معرض سایش، خستگی مکانیکی و در نهایت شکستگی زودرس قرار خواهند گرفت.

نیروهای جویدن و بایت و عادات مضر

• افرادی از ناهنجاری‌های اکلوزالی و توزیع نامناسب نیروهای جویدن رنج می‌برن یا دارای نیروی بایت بالایی هستند، ناخواسته تنش و فشار بیشتری بر ترمیم‌های دندانی وارد می‌کنند.
• عادات پارافانکشنال مثل دندان قروچه (براکسیسم) که به‌طور معمول در شرایط استرس و به‌هنگام خواب انجام می‌شوند، نیروی نامتعارف و بسیار شدیدی بر ترمیم‌های دندانی وارد می‌آورند.

اهمیت رعایت بهداشت دهان و دندان

• رعایت بهداشت دهان و دندان به‌عنوان اقدامات پیشگیرانه همواره اهمیت دارد. این اقدامات پس از هرگونه ترمیم دندانی چه زیبایی و چه درمانی، بیش از پیش اهمیت یافته و باید جدی‌تر گرفته شود تا بر عمر کامپوزیت دندان افزوده شود.
• بهداشت ضعیف دهان باعث تجمع پلاک میکروبی در اطراف ترمیم می‌شود. فعالیت متابولیک باکتری‌ها اسید تولید می‌کند که این موضوع در نهایت به بروز پوسیدگی ثانویه و شکست درمان منجر خواهد شد.

سبک زندگی و رژیم غذایی

• زیاده‌روی در مصرف مواد غذایی و نوشیدنی‌های اسیدی مثل نوشابه‌های گازدار، آبمیوه‌های صنعتی، سرکه و مرکبات علاوه بر مینای دندان بر ماده کامپوزیتی تاثیرات مخربی می‌گذارد. این فرسایش شیمیایی سطح ترمیم را ناهموار کرده و آن را مستعد تغییر رنگ و سایش می‌کند.
• جویدن مواد غذایی سخت مانند یخ، آجیل ته‌دیگ و… باعث ایجاد تنش‌های نقطه‌ای شدید شده که به آسیب و شکستگی ترمیم منجر خواهد شد. علاوه بر این مواد غذایی و نوشیدنی‌های قندی فعالیت باکتری‌های دهان را افزایش داده و ریسک بروز پوسیدگی ثانویه را بیشتر خواهد کرد.

مهارت، تجربه و دانش دندانپزشک

• تکنیک و اجرای صحیح ترمیم کامپوزیتی مثل آماده‌سازی صحیح حفره، ایزولاسیون مناسب محیط کار، لایه‌گذاری افزایشی صحیح برای کنترل انقباض ناشی از پلیمریزاسیون و کاهش استرس داخلی دندان، نقش بسیار مهمی در کیفیت ترمیم و طول عمر کامپوزیت دندان دارد.
• اجرای فرایند باندینگ به‌طور اصولی و دقیق شامل اچینگ مینا و عاج دندان، اعمال صحیح عامل باندینگ و… برای ایجاد اتصال پایدار و قوی، میان ماده کامپوزیت و ساختار دندان اهمیت بسیار زیادی دارد. چنانچه مراحل باندینگ به‌خوبی اجرا نگردند، ترمیم دچار نشت حاشیه‌ای شده، ایجاد حساسیت می‌کند، لثه مارجینال تغییر رنگ می‌دهد و احتمال جدا شدن یا شکستگی ترمیم وجود خواهد داشت.

چطور طول عمر کامپوزیت دندان را بیشتر کنیم؟

نگهداری و مراقبت از ترمیم‌های کامپوزیت دندان کار دشوار و پیچیده‌ای نیست؛ اما استمرار و پیوستگی در رعایت نکات مراقبتی می‌تواند طول عمر کامپوزیت دندان را به‌طرز شگفت‌انگیزی افزایش دهد و همچنین زیبایی و کارایی آن را برای مدت طولانی‌تری حفظ کند.

مراقبت‌های روزانه بهداشت دهان و دندان: همانطور که پیشتر اشاره شد باید روزانه دو مرتبه دندان‌های خود را با خمیردندان غیر ساینده و مسواک نرم شستشو دهید، نخ دندان بکشید و از دهان‌شویه استفاده کنید.

• مراجعات منظم به دندانپزشکی: باید به‌طور منظم (هر 6 ماه یکبار) به دندانپزشکی مراجعه کنید. این معاینات باعث شده تا هرگونه مشکلی در ترمیم مانند سایش، ترک، شکستگی و پوسیدگی مجدد در مراحل اولیه تشخیص داده شده و به شکلی ساده‌تر و با هزینه کمتر برطرف گردد.
• جرم‌گیری و پولیش تخصصی: جرم‌گیری و پولیش تخصصی توسط دندانپزشک به‌طور منظم هرگونه پلاک و جرم تشکیل شده را از بین می‌برد. علاوه بر این دندانپزشک می‌تواند سطح ترمیم‌های کامپوزیتی را مجددا پولیش کرده تا هرگونه تغییر رنگ و ناهمواری که به‌وجود آمده را برطرف کند و درخشندگی آن‌ها را حفظ نماید.
• اصلاح سبک زندگی: عادات مضری مثل جویدن یخ یا اجسام سخت (سر قلم، ناخن و…) و استفاده از دندان‌ها به‌عنوان ابزار برای باز کردن در بطری و بسته‌بندی‌ها به ترمیم‌های دندانی آسیب جدی خواهد رساند. علاوه بر این چنانچه به براکسیسم یا دندان‌قروچه دچار هستید با دندانپزشک خود مشورت و از نایت گارد استفاده کنید.
• عدم مصرف خوراکی‌های رنگ‌زا: مصرف مکرر مواد غذایی و نوشیدنی‌های رنگ‌زا مانند قهوه، چای، شراب قرمز، نوشیدنی‌های رنگی، انواع توت‌ها، سس‌ها، زردچوبه و… باعث تغییر رنگ کامپوزیت دندان می‌شوند.
• رژیم غذایی سازگار با ترمیم‌های کامپوزیتی: برای افزایش طول عمر کامپوزیت دندان، رژیم خود را بر پایه مواد غذایی غیر اسیدی، غنی از کلسیم و فسفات برنامه‌ریزی کنید. مصرف شیر، ماست، پنیر، سبزیجات سبز تیره، بادام و… استحکام مینای دندان را به‌عنوان حمایت کننده ترمیم، افزایش خواهد داد.
• هیدراتاسیون کافی: نوشیدن آب به‌ویژه پس از صرف وعده‌های غذایی باعث شده که به‌طور طبیعی بقایای مواد غذایی از سطوح دندانی و بین ترمیم‌ها پاک شوند. همچنین نوشیدن آب، تعادل pH (اسیدیته) محیط دهان را برقرار می‌کند و اثرات مخرب اسیدهای تولید شده توسط باکتری‌ها یا موجود در مواد غذایی را خنثی خواهد کرد.

چرا کامپوزیت ها دچار شکستگی می شوند؟

شکستن یا ترک خوردن کامپوزیت دندان هیچگاه خودبه‌خود اتفاق نمی‌افتد و عوامل متعددی در آن دخیل هستند.

فشار بیش از حد بایت (نیروهای اکلوزالی مفرط)

جویدن شدید و پرفشار که بیشتر در مواقع مصرف مواد غذایی سخت یا چسبنده اتفاق می‌افتد، می‌تواند به شکل متمرکز تنش‌هایی را بر ترمیم کامپوزیت اعمال کند. این نیروهای وارده چنانچه از تحمل استحکام کششی یا فشاری ماده کامپوزیتی بیشتر باشد، می‌تواند منجر به ایجاد ترک، گسترش آن و جدا شدن کامل یا بخشی از ترمیم شود.

اتصال یا باندینگ ضعیف ترمیم به ساختار دندان

اساس ماندگاری ترمیم اتصال قوی و پایدار بین ماده کامپوزیتی و ساختار دندان است. هرگونه خطایی در اجرای مراحل حساس باندینگ، می‌تواند این اتصال را ضعیف و عمر کامپوزیت دندان را کاهش دهد.

خستگی مواد کامپوزیتی

ترمیم‌های کامپوزیتی به‌طور مدام تحت‌تاثیر چرخه جویدن، تغییرات دمایی ناشی از مصرف مواد غذایی و نوشیدنی‌های سرد و گرم هستند. این سیکل تنش‌زا که میلیون‌ها بار تکرار می‌شود، با گذشت زمان باعث ایجاد ترک و آسیب‌های میکروسکوپی شده و استحکام کلی ترمیم را کاهش خواهد داد.

کنترل ناکافی رطوبت

مراحل ترمیم دندان به‌خصوص اچینگ و باندینگ می‌بایست در محیطی عاری از رطوبت انجام گیرد. عواملی چون ترشح بزاق دهان، خونریزی و… این فرایند را مختل کرده و ترمیم اتصال قابل اعتمادی با ساختار دندان نخواهد داشت.

عادت دندان‌قروچه

این اقدام ناخواسته نیروی مفرطی به دندان‌ها وارد می‌کند و حتی به ترمیم‌های کامپوزیتی که با بهترین تکنیک‌ها و مواد کار شده‌اند، آسیب می‌رساند.

عواملی که طول عمر کامپوزیت دندان را کاهش می دهند!

• عدم رعایت صحیح بهداشت دهان، باعث ایجاد پوسیدگی در اطراف ترمیم شده و آن را ضعیف می‌کند.
• خوراکی‌ها و نوشیدنی‌های اسیدی کامپوزیت دندان را به‌مرور نرم کرده و باعث فرسایش آن می‌شوند.
• مصرف الکل و استعمال دخانیات باعث تغییر رنگ کامپوزیت شده و تخریب آن را سرعت می‌بخشد.
• وجود بایت نامرتب، فشارهای ناهماهنگی را بر دندان‌ها ایجاد می‌کند که به ترک‌خوردگی یا شکستگی کامپوزیت خواهد انجامید.
• عدم مراجعه منظم به دندانپزشک، تشخیص مشکلات در مراحل اولیه را غیر ممکن می‌کند و زمانی متوجه می‌شوید که حاد شده است.
• عدم استفاده از خمیردندان و دهان‌شویه‌های حاوی فلوراید ساییدگی و پوسیدگی دندان را تسریع کرده و باعث تضعیف کامپوزیت می‌شود.

نکته:خشکی دهان (زروستومیا)، دیابت و رفلاکس اسیدی معده، روند تخریب کامپوزیت را تسریع می‌کنند.

آیا طول عمر کامپوزیت دندان دائمی است؟

هیچ ترمیمی دائمی نیست و طول عمر کامپوزیت دندان نیز بازه مشخص و محدودی دارد. این مواد از نظر هزینه، دوام و ظاهر مناسب هستند، اما ماندگاری آمالگام فلزی یا ترمیم‌های سرامیکی را ندارند. به‌طور کلی عمر کامپوزیت دندان در شرایط مختلف به شرح زیر است.

• ترمیم‌های کوچک: ۷ تا ۱۰ سال
• ترمیم‌های بزرگ: ۵ تا ۷ سال
• ونیرهای کامپوزیتی: ۴ تا ۸ سال

نکته: اگرچه با مراقبت صحیح، ترمیم یا تعویض، عمر کامپوزیت دندان می‌تواند به بیش از 10 سال برسد.

بهترین نوع کامپوزیت دندان از نظر ماندگاری

• کامپوزیت‌های میکروهیبرید: ترکیبی از استحکام و زیبایی هستند که برای ترمیم‌های قدامی و خلفی مناسبند و در برابر سایش مقاومت خوبی دارند.
• کامپوزیت‌های نانوهیبرید: قابل جلا هستند و ظاهر زیبایی دارند و نسبت به میکروفیل‌ها مقاومت بیشتری از خود نشان می‌دهند.
• کامپوزیت‌های روان: ویسکوزیته پایینی دارند و بیشتر برای پر کردن حفره‌های کوچک یا پوشش‌دهی مناسبند. این ماده دوام کمتری نسبت به نوع هیبرید دارد.
• کامپوزیت‌های بالک‌فیل: این کامپوزیت‌ها از نظر زیبایی ضعیف هستند، اما به‌طور تخصصی برای اعمال سریع‌تر در حفره‌های عمیق دندان‌های خلفی طراحی شده‌اند.

بهترین کامپوزیت دندان

کامپوزیت دندان نوع نانوهیبرید در حال حاضر می‌تواند بهترین تعادل را میان استحکام، دوام و ظاهر برقرار کند. از این رو به بهترین انتخاب در میان دندانپزشکان جهان بدل شده است.

با توجه به تنوع موجود، از دندانپزشک خود سوال کنید که برای ترمیم از کدام نوع کامپوزیت دندان استفاده می‌کند. برندهای فیل‌تک (۳M)، استیلت سیگما (توکویاما) و تتریک ان‌سرام (ایوکلار ویوادنت) به‌دلیل کیفیت و کارایی بالا، شهرتی جهانی دارند.

سوالات متداول

کامپوزیت دندان در صورت آسیب یا فرسوده شدن، قابل ترمیم است؟

آسیب‌های جزئی به‌راحتی قابل ترمیم هستند و نیازی به تعویض کامل کامپوزیت نخواهد بود.

پرکردگی‌های کامپوزیتی پس از مدتی دچار لک می‌شوند؟

خوراکی‌ها و نوشیدنی‌های رنگ‌زا می‌توانند باعث تغییر رنگ و ایجاد لکه بر روی کامپوزیت شوند. البته این تغییرات چنانچه سطحی باشند با پولیش حرفه‌ای برطرف خواهند شد.

کامپوزیت بهتر از پرکردگی‌های آمالگام است؟

کامپوزیت از نظر زیبایی‌شناسی و هماهنگی با دندان‌های طبیعی برتر است، اما آمالگام‌ها دوام و عمر بیشتری دارند.

نشانه خرابی کامپوزیت دندان چیست؟

درد یا حساسیت، ترک یا تغییر رنگ قابل مشاهده، گیر کردن غذا در اطراف ترمیم و لبه‌های زبر یا تیز

قرار دادن کامپوزیت دندان دردناک است؟

دندانپزشک از بی‌حسی موضعی برای اعمال کامپوزیت استفاده می‌کند و دردی ندارد، اما به‌صورت موقتی و خفیف ناحیه درمان حساس خواهد شد.