بازسازی یا بیلداپ دندان یکی از مراحل بنیادی و ضروری در حوزه دندانپزشکی است که در صورت تخریب قابل‌توجه ساختار دندان به‌دلیل پوسیدگی وسیع، آسیب‌های ناشی از ضربه (تروما)، یا به‌دنبال درمان ریشه، ضروری میشود. انجام بیلداپ دندان به‌منظور بازسازی و تقویت ساختار از دست رفته پیش از ترمیم نهایی مانند روکش، اقدامی الزامی است. در واقع با این فرایند پایه و اساس لازم برای حمایت و پایداری ترمیم نهایی فراهم میشود. در ادامه قصد داریم مطالب زیر را مورد بحث قرار دهیم.
- تعریف دقیق بیلداپ یا بازسازی دندان
- کاربرد و ضرورت انجام بیلداپ
- شرح دقیق مراحل کلینیکی انجام بیلداپ دندان
- بررسی و مقایسه مواد رایج مورد استفاده برای بیلداپ
- مقایسه تفاوت‌های عملکردی و ساختاری بین بیلداپ و روکش
- طول عمر و نکات مراقبتی پس از بیلداپ
بیلداپ دندان چیست؟
بیلداپ دندان یک فرایند درمانی تخصصی است که برای بازسازی ساختار داخلی یا هسته مرکزی دندان‌هایی که به شدت آسیب دیده‌اند، انجام می‌گیرد. این درمان زمانی لازم میشود که حجم قابل‌توجهی از بافت طبیعی دندان به دلایل مختلفی از دست رفته باشند. در فرایند بیلداپ دندان بخش‌های از دست رفته تاج با مواد ترمیمی مانند آمالگام و کامپوزیت دندان جایگزین میشود. هدف اصلی از این اقدام، ایجاد یک پایه مستحکم با شکل هندسی مناسب برای قرار دادن ترمیم نهایی مانند روکش دندان است. علاوه بر این در برخی موارد و بسته به شرایط، بیلداپ میتواند علاوه بر تقویت ساختار دندان به‌عنوان ترمیم نهایی نیز کاربرد داشته باشد. بازسازی دندان در مواقع زیر نیاز میشود.
- زمانی که با برداشتن بافت پوسیده دندان حجم زیادی از ساختار تاج از دست رفته و دیواره‌های کافی برای حمایت از ترمیم نهایی باقی نمانده باشد.
- در مواردی که دندان بر اثر ضربه دچار شکستگی وسیع در ناحیه تاج شده باشد.
- زمانی که به‌هنگام درمان ریشه یا عصب‌کشی دندان با حذف بافت پوسیده، ساختار تاج دندان ضعیف شود.
- چنانچه ارتفاع یا حجم دندان برای نصب روکش کافی نباشد.
- عملکرد بازسازی دندان مشابه با فونداسیون ساختمان است. همانطور که یک ساختمان بدون فونداسیون نمی‌تواند در برابر نیروهای وارده دوام آورد، روکش یا ترمیم دندان بدون بیلداپ، قادر به تحمل نیروهای فانکشنال مانند جویدن نخواهد بود.
چرا بیلداپ دندان ضروری است؟
بیلداپ دندان برای تمام ترمیم‌ها ضروری نیست، اما میتواند از بروز عوارض آتی جلوگیری کرده و موفقیت درمان را برای مدت طولانی حفظ نماید.
- ساختار ناکافی دندان: دندان‌هایی که به دلایل مختلفی چون پوسیدگی شدید، شکستگی گسترده و… دیگر حجم، ارتفاع و دیواره کافی برای حمایت مکانیکی لازم از ترمیم نهایی را ندارند. در این شرایط دندانپزشک با بازسازی دندان، بافت از دست رفته را جایگزین کرده و استحکام دندان را بهبود می‌بخشد.
- تقویت دندان‌های ضعیف: در فرایند درمان ریشه یا عصب‌کشی دندان، عروق خونی-عصبی و پالپ نرم دندان خارج میشود. از این رو رطوبت طبیعی دندان به‌مرور کاهش یافته و به پوسته‌ای خشک بدل خواهد شد. علاوه بر این بخش قابل‌توجهی از ساختار دندان به‌خاطر پوسیدگی تراشیده میشود. این اقدامات باعث شده که استحکام و حجم کلی دندان کاهش یابد. این دندان تحت نیروی‌های ناشی از جویدن، ممکن است متلاشی شود و به‌کلی از دست برود. دندانپزشک با بازسازی دندان، مقاومت آن را برای تحمل فشارها افزایش داده تا دندان طول عمری مشابه با یک دندان طبیعی سالم داشته باشد.
- ایجاد بستری مناسب برای ترمیم: نصب موفقیت‌آمیز روکش دندان نیازمند ایجاد بستری ایده‌آل است. دندان باید ارتفاع و شکل هندسی مناسبی داشته باشد تا سطح لازم برای اتصال موثر سمان را فراهم کند. با بیلداپ می‌توان ارتفاع و فرم دندان را متناسب با تاج کلینیکی تغییر داد تا ثبات بیشتری داشته باشد.
- حفظ دندان طبیعی: در صورتی که دندان به شدت آسیب دیده یا ساختار آن تخریب شده باشد، بیلداپ آخرین راهکار برای حفظ دندان خواهد بود. دندانپزشک با این اقدام، دندانی که حفظ آن غیر ممکن بود را نجات داده و عملکردش را بازیابی می‌کند.
نکته: عدم بازسازی دندان در مواردی که انجام آن ضروری است، میتواند عواقب جدی به‌دنبال داشته باشد. این عوارض شامل شکست زودهنگام روکش، لق شدن یا جدا شدن ترمیم، بروز شکستگی‌های شدید در ریشه دندان و از دست رفتن دندان هستند.
مراحل بیلداپ دندان
بازسازی دندان، فرایندی بدون درد با حداقل ناراحتی است که تنها در یک جلسه درمانی انجام میشود.
- معاینه بالینی و تصویربرداری رادیوگرافی: دندانپزشک ابتدا دندان را به دقت معاینه کرده و با استفاده از تصاویر رادیوگرافی وضعیت ساختار دندان و بافت‌های اطراف را ارزیابی می‌کند. این اقدامات به‌منظور تدوین برنامه درمانی صورت می‌گیرند.
- حذف پوسیدگی‌ها و ترمیم‌های قدیمی: در این مرحله بافت‌های دندانی پوسیده و ترمیم‌های قبلی به کلی حذف می‌شوند. هدف از این کار ایجاد بستری سالم برای پیوند قوی‌تر ماده بیلداپ است.
- ایزولاسیون: دندانپزشک با استفاده از رابردم، دندان را از باقی محیط دهان جدا کرده تا بتواند میزان رطوبت را کنترل و از آلوده شدن ناحیه تحت درمان جلوگیری کند. برای این کار از رول‌های پنبه و دستگاه ساکشن نیز استفاده میشود.
- آماده‌سازی سطح دندان و اعمال باندینگ: برای بیلداپ با کامپوزیت، سطح دندان تمیز شده و با اسید فسفریک ملایم خلل و فرج میکروسکوپی بر روی آن ایجاد میشود. سپس یک عامل باندینگ بر روی سطح دندان اعمال شده که با تاباندن لایت کیور پلیمریزه و سخت می‌گردد. عامل باندینگ یک لایه واسط برای اتصال شیمیایی بیلداپ کامپوزیتی ایجاد می‌کند.
- قرار دادن ماده بیلداپ: حال دندانپزشک ماده ترمیمی (آمالگام یا کامپوزیت) را در حفره آماده شده قرار می‌دهد. ماده کامپوزیتی به‌صورت لایه‌به‌لایه اعمال می‌گردد و هر لایه پیش از افزودن لایه بعدی با لایت کیور سخت می‌گردد. در مقابل ماده آمالگام به شکل یک توده در محل قرار داده میشود تا پس از متراکم شدن با دیواره‌ها تطابق یابد.
- شکل‌دهی نهایی و پولیش: پس از سخت شدن ماده، دندانپزشک با استفاده از فرز، بیلداپ را متناسب با دندان‌های مجاور شکل می‌دهد. سپس سطح بیلداپ را پولیش کرده تا احتمال تجمع پلاک میکروبی به حداقل برسد.
- نصب روکش: در صورتی که دندان نیاز به روکش داشته باشد، دندانپزشک بلافاصله پس از تکمیل بیلداپ، اقدام به قالب‌گیری از دندان و فک مقابل می‌کند.
نکته: فرایند بیلداپ دندان بسته به میزان آسیب اولیه، ماده مورد استفاده و پیچیدگی درمان متفاوت است، اما به‌طور کلی 30 تا 60 دقیق زمان می‌برد.
طول عمر بیلداپ دندان چقدر است؟
طول عمر بیلداپ دندان تحت‌تاثیر عوامل مختلفی قرار دارد. به‌طور کلی بیلداپ کامپوزیتی 5 تا 10 سال و آمالگام 10 تا 15 سال دوام می‌آورد. اگرچه آمالگام در برقراری اتصال مکانیکی با دندان ناتوان است و احتمال جدا شدن آن وجود دارد.
- رعایت دقیق و مستمر بهداشت دهان و دندان مانند مسواک زدن منظم حداقل دو بار در روز با خمیردندان حاوی فلوراید، استفاده از نخ دندان و انجام معاینات دندانپزشکی منظم ضروری هستند.
- آمالگام به‌دلیل خواص فیزیکی مانند مقاومت بالا در برابر سایش و نیروهای فشاری جویدن، دوام بیشتری از خود نشان می‌دهد. رزین کامپوزیت با اینکه مقاومت سایشی کمتری نسبت به آمالگام دارد، اما به‌خاطر همرنگی با ساختار دندان، از نظر زیبایی‌شناختی به‌ویژه برای دندان‌های جلو مناسب‌تر است. علاوه بر این مواد کامپوزیتی با دندان اتصال شیمیایی ایجاد می‌کند که احتمال جدا شدن را به حداقل می‌رساند.
- دندان‌های قدامی در حین جویدن، نیرو و استرس مکانیکی کمتری را نسبت به دندان‌های خلفی تحمل می‌کنند.
- قرار دادن ترمیم نهایی که بیلداپ را به‌طور کامل پوشش دهد، باعث حفاظت بیشتر از دندان شده و طول عمر آن را به میزان قابل‌توجهی افزایش خواهد داد.
تفاوت بیلداپ و روکش دندان در چیست؟
روکش و بیلداپ دندان دو روش کاملا متفاوت برای درمان مشکلات دندانی هستند و هرکدام با هدف خاصی انجام می‌شوند.
- هدف: هدف اصلی از بیلداپ دندان، بازسازی و تقویت ساختار داخلی دندان است. از سوی دیگر روکش در مواقعی که نیاز به ترمیم ظاهری و تقویت ساختار دندان باشد، استفاده میشود. روکش دندان علاوه بر محافظت از ساختار بیرونی، از بیلداپ نیز محافظت می‌کند.
- مواد مورد استفاده: به‌طور معمول برای بازسازی دندان از مواد کامپوزیتی یا آمالگام استفاده میشود، اما مواد مورد استفاده در روکش دندان پورسلین، زیرکونیا، فلز و ای‌مکس هستند.
- پوشش: بیلداپ تنها نواحی داخلی دندان و هسته را پوشش می‌دهد، در صورتی که روکش دندان سطح خارجی را می‌پوشاند.
- هزینه: بیلداپ به‌دلیل استفاده از مواد ارزان‌تر هزینه کمتری نسبت به روکش دارد.
- زیبایی: بیلداپ در درون دندان قرار گرفته و با روکش پوشیده میشود. از این رو از نظر ظاهری تاثیری نمی‌گذارد. در مقابل روکش دندان به‌خصوص در صورت استفاده از پرسلن یا زیرکونیا ظاهری طبیعی ایجاد می‌کند.
آمالگام یا کامپوزیت؟ کدام برای بیلداپ بهتر است؟
انتخاب ماده مناسب برای بیلداپ دندان، می‌بایست بر اساس شرایط بالینی، ترجیحات بیمار و توصیه دندانپزشک انجام گیرد.
- ملاحظات زیبایی‌شناختی مانند ظاهر طبیعی ترمیم با دندان‌های مجاور
- موقعیت دندان در قوس دندانی، مانند قدامی یا خلفی تحت فشار بیشتر
- حجم تخریب، میزان نیروهای وارد بر دندان و نیاز به تقویت ساختار
- مهارت و نظر دندانپزشک بر اساس شرایط خاص هر بیمار
- بیلداپ آمالگامی
- ترکیباتی از آلیاژهای فلزی شامل نقره، قلع، مس و روی است.
- مقاومت بالایی در برابر نیروهای فشاری و سایشی از خود نشان می‌دهد.
- گزینه‌ای ایده‌آل و کارآمد برای بازسازی و بیلداپ دندان‌های خلفی است.
- هزینه کمتر نسبت به بیلداپ کامپوزیتی دارد.
- حاوی جیوه است که برای برخی بیماران ایجاد نگرانی می‌کند.
- رنگ نقره‌ای فلزی آن با رنگ طبیعی دندان در تضاد است.
- بیلداپ کامپوزیتی
- تنوع رنگی بالا موجب شده که ترمیم از نظر زیبایی، ظاهر طبیعی داشته باشد.
- اتصال قوی‌تری با دندان ایجاد می‌کند و برخلاف آمالگام به‌راحتی از دندان جدا نمی‌شود.
- به‌خاطر ظاهر طبیعی برای دندان‌های قدامی مناسب‌تر است.
- اعمال مواد کامپوزیتی پیچیده‌تر و زمان‌برتر است.
استفاده از آمالگام برای بیلداپ دندان به‌دلیل نوع اتصال مکانیکی‌اش و مقاومت بالایی که در برخی مواقع از خود دندان نیز بیشتر است، تحت فشار بالا میتواند شکستگی و آسیب بیشتری ایجاد کند. از این رو در روش‌های نوین دندانپزشکی توصیه میشود که به‌جای آمالگام، به‌خصوص در ترمیم‌های وسیع مثل بازسازی دندان، از مواد کامپوزیتی استفاده شود. حتی تاکید زیادی بر تعویض ترمیم‌های آمالگام قدیمی با کامپوزیت وجود دارد، زیرا کامپوزیت‌ها جایگزین مناسب‌تری هستند. علاوه بر کامپوزیت، گزینه‌های مناسب‌تری مانند ترمیم‌های سرامیکی اینلِی (Inlay) و اُنلِی (Onlay) سازگاری بسیار بالایی با بافت دندان دارند، احتمال شکستگی را به‌حداقل می‌رسانند و از نظر زیبایی نیز نتایج بهتری ارائه می‌دهند.
مزایای آمالگام و کامپوزیت در بیلداپ
- ظاهر: آمالگام با رنگ تیره برای دندان‌هایی که در معرض دید هستند مناسب نیست. کامپوزیت ظاهری بسیار زیبا و طبیعی به دندان می‌بخشد.
- اتصال به دندان: کامپوزیت بر خلاف آمالگام که تنها به‌صورت مکانیکی متصل میشود، اتصال شیمیایی نیز برقرار می‌کند. از این رو امروزه بسیاری از ترمیم‌های آمالگام قدیمی با مواد کامپوزیتی جایگزین می‌شوند.
- استحکام: آمالگام نسبت به کامپوزیت در برابر فشار و سایش مقاومت بیشتری دارد، اما از نظر ویژگی باندینگ با دندان بسیار سست است.
- طول عمر: طول عمر آمالگام بین 10 تا 15 سال و کامپوزیت 5 تا 10 سال است.
- زمان انجام درمان: زمان انجام بیلداپ با آمالگام به‌دلیل نیاز به ایجاد بستر مناسب و قالب‌گیری، بیشتر از کامپوزیت است.
- استفاده در درمان ریشه دندان: آمالگام به‌خاطر مقاومت بالا، برای دندان‌های عصب‌کشی شده خلفی مناسب‌تر از کامپوزیت است.
سوالات متداول
بیلداپ دندان همان پرکردگی است؟
با اینکه در هر دو روش از مواد مشابهی استفاده میشود، اما در تکنیک درمان با یکدیگر متفاوت هستند. هدف از پرکردگی تنها مهر و موم نمودن دندان است، در صورتی که هدف اصلی بیلداپ، افزایش استحکام ساختار دندان میباشد.
بیلداپ دندان، درمانی دردناک است؟
این درمان تحت بیحسی موضعی انجام میشود و هیچگونه دردی را احساس نخواهید کرد.
آیا می‌توان بدون بیلداپ، دندان را روکش کرد؟
چنانچه شکل و ارتفاع دندان مناسب بوده و ساختار آن سالم باشد، نیازی به بیلداپ نیست.
احتمال شکست بیلداپ وجود دارد؟
بیلداپ دندان مانند هر ترمیم دندانپزشکی دیگری در صورت عدم رعایت نکات مراقبتی، میتواند دچار مشکل شود.
روکش دندان بازسازی شده ضروری است؟
روکش کردن دندان الزامی نیست و کاملا به تصمیم پزشک بستگی دارد.
