آبسه دندان عقل یک مشکل جدی است که با تجمع عفونت در اطراف دندان عقل (مولر سوم) یا در خود آن رخ میدهد. دندانهای عقل بهدلیل فضای ناکافی در فک یا رویش نامناسب، بیشتر از سایر دندانها مستعد عفونت و مشکلات مرتبط هستند.
درمان آبسه دندان عقل نهتنها بهدلیل موقعیت آن در انتهای دهان چالشبرانگیز است، بلکه میتواند به سایر قسمتهای بدن گسترش یابد و خطراتی مانند سلولیت فک، آبسه اطراف حلق و حتی انسداد مجاری تنفسی ایجاد کند. آبسه میتواند عوارضی جدی داشته باشد و گاهی اوقات تنها راهحل، جراحی و عمل دندان عقل است.
آبسه دندان چیست؟
آبسه دندان یک عفونت موضعی و جدی است که بر اثر تجمع چرک در داخل یا اطراف بافتهای دندان شکل میگیرد. این وضعیت زمانی رخ میدهد که باکتریها از طریق پوسیدگیهای عمیق، ترکها یا بیماریهای لثه به ساختارهای داخلی دندان یا بافتهای نگهدارنده آن نفوذ کنند.
با ورود باکتریها به پالپ دندان که حاوی اعصاب و عروق خونی است، سیستم ایمنی بدن برای مقابله با عفونت، گلبولهای سفید را به منطقه آلوده میفرستد.
این فرایند منجر به تخریب بافتهای آسیبدیده و تجمع چرک میشود که بهصورت یک حفره پر از مایع چرکی ظاهر میگردد. این تجمع چرک باعث افزایش فشار داخل دندان یا لثه شده که با درد شدید، تورم و التهاب خود را نشان میدهد.
آبسه دندان عقل بهخاطر موقعیت منحصربهفرد در انتهای فک و شرایط خاص رویش، با آبسه دندانهای دیگر تفاوتهای قابلتوجهی دارد. دندانهای عقل در زمان رویش با فضای ناکافی در فک مواجه میشوند. ازاینرو به شکل ناقص یا نهفته باقی میمانند.
این رویش ناقص یا نهفتگی، ریسک تشکیل آبسه در اطراف ریشه دندانهای عقل را بهشدت افزایش میدهد. علاوهبر این دندانهای عقل در جایی قرار دارند که تمیز کردنشان سخت است. به همین دلیل، باکتریها و بقایای غذا راحتتر در اطرافشان جمع و باعث عفونت میشوند.
آبسه دندان عقل به ساختارهای مهم فک و صورت نزدیک است. از این رو بهسرعت فضاهای فکی-صورتی را درگیر میکند و باعث بروز عوارض جدیتری مانند آبسه عمقی فکی، سلولیت فک و حتی عفونتهای تهدیدکننده حیات میشود.
در مقابل، آبسههای ناحیه قدامی و میانی قوس دندانی، بیشتر محدود به بافتهای پریآپیکال بوده و عفونت به فضاهای عمقی، کمتر گسترش مییابد.
وجود عفونت، بهدلیل نیاز به اقدامات درمانی بیشتر، مانند تخلیه آبسه، استفاده از آنتیبیوتیک و جراحیهای پیچیدهتر، هزینههای نهایی و قیمت کشیدن دندان عقل را افزایش میدهد.
انواع آبسه دندان
آبسه دندان براساس محل ایجاد به سه نوع اصلی تقسیم میشود.
آبسه پریآپیکال (Periapical Abscess)
آبسه پریآپیکال در نوک ریشه دندان، یعنی ناحیهای که ریشه دندان با استخوان فک در تماس است، ایجاد میشود. این نوع آبسه زمانی رخ میدهد که عفونت به پالپ دندان که شامل اعصاب و عروق خونی است، نفوذ کرده و از طریق کانال ریشه به نوک آن گسترش مییابد.
عفونت پالپ بهطور معمول ناشی از پوسیدگی عمیق دندان، ترکخوردگی یا شکستگی است که باکتریها را به بخش داخلی دندان میرساند. علائم این نوع آبسه دندان شامل درد ضرباندار شدید، حساسیت به گرما و سرما، تورم اطراف دندان و گاهی خروج چرک از طریق لثه است.
آبسه پریودنتال (Periodontal Abscess)
این نوع آبسه دندان در بافتهای اطراف ریشه دندان، بهویژه در پاکتهای پریودنتال که فضای بین دندان و لثه است، شکل میگیرد. آبسه پریودنتال بهدلیل بیماریهای پیشرفته لثه مانند پریودنتیت ایجاد میشود.
در این شرایط، تخریب بافتهای نگهدارنده دندان، از جمله لثه و استخوان آلوئولار، محیط مناسبی برای تجمع باکتریها و تشکیل آبسه فراهم میکند.
همچنین گیر کردن ذرات غذا در پاکتهای پریودنتال میتواند به تحریک و عفونت لثه منجر شود. آبسه پریودنتال با درد موضعی، تورم و قرمزی لثه، ترشح چرک و بوی بد دهان همراه است. در موارد پیشرفته، دندان درگیر، لق میشود.
آبسه پریکورونال (Pericoronal Abscess)
آبسه پریکورونال عمدتاً در اطراف دندانهای نیمهرویش یافته یا نهفته، بهویژه دندانهای عقل، ایجاد میشود. این نوع آبسه دندان عقل بر اثر تجمع باکتریها و بقایای غذا زیر فلپ لثهای که تاج دندان نیمهرویش یافته را پوشانده، رخ میدهد.
بهدلیل اینکه دندانهای عقل اغلب بهطور کامل رویش نمیکنند یا در موقعیت نامناسبی قرار میگیرند، فضای زیر فلپ لثهای به محلی مستعد برای رشد باکتریها تبدیل میشود. این وضعیت به التهاب لثه و در نهایت تشکیل آبسه منجر خواهد شد.
علائم این نوع آبسه شامل درد شدید در ناحیه انتهایی فک، تورم لثه، دشواری در باز کردن دهان (تریسموس) و گاهی اوقات تب و علائم عمومی عفونت هستند.
بررسی مراحل آبسه دندان
1. عفونت اولیه (Early Infection)
در مرحله اولیه آبسه دندان، باکتریها از طریق پوسیدگی عمیق دندان، ترکخوردگی یا آسیب به لثه، به پالپ دندان نفوذ میکنند. این نفوذ منجر به التهاب و واکنش ایمنی در منطقه آلوده میشود. در این مرحله، علائم خفیف هستند و شامل درد، حساسیت به سرما یا گرما و تورم جزئی در لثه اطراف دندان آسیبدیده میشوند.
2. تشکیل آبسه
اگر عفونت ادامه یابد و به درمان پاسخ ندهد، باکتریها تکثیر شده و چرک در ناحیه آلوده تجمع مییابد. تجمع چرک که حاوی باکتریها، سلولهای ایمنی مرده و دیگر مواد التهابی است، در نهایت آبسه را ایجاد میکند.
علائم در این مرحله بهشدت افزایش مییابند و بیمار دچار درد شدید ضرباندار میشود. علاوهبر این، لثهها بهشدت متورم و قرمز شده و فرد در هنگام جویدن یا لمس ناحیه احساس درد میکند. همچنین، ترشح چرک از طریق لثه یا فیستول (یک سوراخ کوچک که چرک از آن خارج میشود) ممکن است مشاهده شود.
3. گسترش آبسه (Abscess Expansion)
این مرحله شامل افزایش حجم آبسه و فشار بیشتر آن بر روی بافتهای اطراف مانند لثهها، استخوان فک و عضلات صورت است. فشار ناشی از گسترش آبسه میتواند به بروز درد شدیدتر، تورم وسیعتر و محدودیت در حرکت فک و دهان منجر شود.
در این مرحله، فرد در باز کردن دهان (تریسموس) با مشکل مواجه شده و بلع یا صحبت کردن دشوار خواهد شد. گاهی اوقات، تورم به ناحیه صورت و گردن گسترش مییابد و در تنفس نیز اختلال ایجاد میکند.
4. عوارض بالقوه
اگر آبسه دندان بهموقع درمان نگردد، عفونت به نواحی دیگر بدن گسترشیافته و عوارض شدید و تهدیدکنندهای بهدنبال دارد. این عوارض شامل انتشار عفونت به استخوان فک (استئومیلیت)، سینوسها یا حتی جریان خون (سپسیس) هستند.
سپتیسمی یکی از خطرناکترین عوارض آبسه دندان است که میتواند به مشکلات جدی مانند نارسایی اندامها و حتی مرگ منجر شود. علائم این مرحله تب بالا، لرز، تپش قلب سریع و تورم گسترده در ناحیه فک، گردن و صورت هستند.
همچنین، در صورت پیشرفت عفونت به سینوسها یا دیگر قسمتهای بدن، فرد دچار مشکل در تنفس یا دیسپنه میشود. این مرحله یک وضعیت اورژانسی است که نیاز به درمان فوری و مداخله پزشکی دارد.
علت اصلی آبسه دندان
- تجمع پلاک و جرم: پلاک دندانی یک لایه چسبناک و پر از باکتری است که روی دندانها تشکیل میشود. اگر بهموقع پاک نشود، به جرم دندان تبدیل شده و باعث ایجاد عفونت و آبسه میشود.
- حفرههای عمیق: پوسیدگی عمیق دندان باعث میشود باکتریها وارد دندان شوند و عفونت ایجاد کنند که در نهایت منجر به آبسه میشود.
- پریودنتیت: پریودنتیت بیماریای است که در آن لثه و بافتهای نگهدارنده دندان آسیب میبینند و باعث ایجاد جیبهای عمیق بین دندان و لثه میشوند. این جیبها محل مناسبی برای رشد باکتریها هستند که باعث عفونت و آبسه در اطراف ریشه دندان خواهند شد.
- آسیب به دندان: ضربه به دندان باعث ایجاد ترک شده و این ترکها راهی برای ورود باکتریها به داخل دندان هستند. ورود باکتریها به داخل دندان باعث عفونت و در نهایت ایجاد آبسه میشود.
علل آبسه دندان عقل
- رویش ناقص (نیمه نهفتگی): هنگامی که دندان عقل بهطور کامل بیرون نیامده باشد، لثه روی آن را میپوشاند و یک فضای بسته ایجاد میکند. این فضا محل مناسبی برای جمع شدن غذا و باکتریها است و باعث عفونت و آبسه میشود.
- گیر کردن غذا: بهخاطر قرار گرفتن دندان عقل در انتهای دهان و وجود لثه روی آن، غذا بهراحتی بین دندان و لثه گیر میکند. این غذاها باعث رشد باکتریها و ایجاد عفونت میشوند.
- پلاک و جرم: تجمع پلاک و جرم روی دندان عقل، بهویژه در نواحی که دسترسی به آنها برای مسواک زدن دشوار است، میتواند باعث التهاب لثه و در نهایت تشکیل آبسه شود.
- بیماریهای لثه: بیماریهای لثه مانند ژنژیویت و پریودنتیت میتوانند به دندانهای عقل نیز گسترش یابند و باعث ایجاد عفونت و آبسه شوند.
- ضربه به دندان: ضربه شدید به دندان عقل موجب شکستگی یا ترکخوردگی مینای دندان میشود. این شکستگیها و ترکها محل مناسبی برای ورود باکتریها به داخل دندان و ایجاد عفونت هستند.
پیشگیری از آبسه دندان
- بهداشت دهان و دندان مناسب
مهمترین راه برای جلوگیری از آبسه دندان، مراقبت خوب از دهان و دندان است. این کار شامل مسواک زدن دو بار در روز با خمیر دندان حاوی فلوراید، استفاده روزانه از نخ دندان و دهانشویه آنتیباکتریال میشود.
- مراجعه منظم به دندانپزشک
برای پیشگیری از آبسه دندان، باید مرتب به دندانپزشک مراجعه کرده تا دندانها را تمیز و مشکلات احتمالی را زودتر درمان کند.
- تغذیه سالم
کاهش مصرف قند و نوشابههای گازدار که باعث پوسیدگی دندان میشوند، از اهمیت ویژهای برخوردار است. مصرف میوهها و سبزیجات تازه، بهویژه آنهایی که حاوی فیبر هستند، به تمیز کردن دندانها و کاهش خطر پوسیدگی کمک خواهد کرد.
- مراقبت از دندانهای عقل
دندانهای عقل، بیشتر در معرض خطر ابتلا به آبسه هستند. برای پیشگیری از آبسه دندان عقل، باید بهطور مرتب دندانهای عقل را مسواک زده و نخ دندان کشید. کشیدن یا جراحی دندان عقل برای جلوگیری از مشکلات بعدی توصیه میشود.
درمان خانگی آبسه دندان
درمانهای خانگی آبسه دندان، تنها میتوانند بهعنوان یک راهکار موقت برای تسکین درد و کاهش التهاب استفاده شوند. برای درمان قطعی آبسه دندان، حتماً به دندانپزشک مراجعه کنید.
- شستوشوی دهان با آبنمک: یکی از سادهترین و مؤثرترین روشهای خانگی برای تسکین درد آبسه دندان، شستوشوی دهان با آبنمک است. نمک مانند یک ضدعفونی کننده طبیعی عمل کرده و باکتریهای موجود در دهان را از بین میبرد. همچنین، آبنمک میتواند التهاب و تورم لثه را کاهش دهد.
- کمپرس سرد: استفاده از کمپرس سرد، درد و التهاب ناشی از آبسه دندان را کاهش خواهد داد.
- داروهای مسکن بدون نسخه: داروهای مسکن مانند ایبوپروفن و استامینوفن میتوانند به کاهش درد و التهاب ناشی از آبسه دندان کمک کنند.
- روغن میخک: روغن میخک با خواص ضدباکتری و ضددرد، میتواند برای تسکین درد آبسه دندان مفید باشد. برای استفاده، یک پنبه تمیز را به مقدار بسیار کمی روغن میخک آغشته و بهآرامی بر روی ناحیه دردناک بمالید.
عوارض آبسه دندان
- عفونت سینوس: آبسه دندان عقل فک بالا میتواند به سینوسهای اطراف گسترش یابد و باعث سینوزیت شود. این عارضه با علائمی مانند درد صورت، سردرد، ترشحات بینی و تب همراه است.
- عفونت استخوان فک: عفونت آبسه دندان ممکن است به استخوان فک سرایت کند و باعث ایجاد یک بیماری جدی به نام استئومیلیت شود. این بیماری با درد شدید، تورم و قرمزی در ناحیه فک همراه است و میتواند منجر به تخریب استخوان شود.
- سپسیس (عفونت خون): در موارد نادر، عفونت آبسه دندان وارد جریان خون شده و باعث سپسیس میشود. سپسیس یک وضعیت بسیار خطرناک است که منجر به نارسایی اندامها و حتی مرگ خواهد شد.
- از دست دادن دندان: اگر آبسه دندان بهموقع درمان نشود، بافتهای اطراف دندان و استخوان فک را تخریب میکند.
سخن پایانی
آبسه دندان عقل یک وضعیت جدی است که نیاز به توجه فوری دارد. با رعایت بهداشت دهان و دندان، رسیدگی زودهنگام به مشکلات دندانی و مراجعه بهموقع به پزشک متخصص، میتوانید خطر ایجاد آبسه و عوارض آن را کاهش دهید. اگر مشکوک به آبسه هستید، فوراً با دندانپزشک خود تماس بگیرید تا از حاد شدن وضعیت جلوگیری کنید.
سؤالات متداول
ظاهر آبسه دندان عقل چگونه است؟
معمولاً بهصورت یک ناحیه متورم و قرمز در اطراف دندان عقل ظاهر میشود که اغلب با یک کیسه چرکی قابلمشاهده همراه است.
آیا آبسه دندان عقل خودبهخود بهبود مییابد؟
خیر، آبسه نیاز به درمان حرفهای دارد. اگرچه علائم ممکن است موقتاً کاهش یابند، اما بدون مراقبت مناسب، عفونت همچنان ادامه خواهد داشت.
چگونه میتوان فهمید که دندان دچار آبسه شده است؟
علائم شایع آبسه دندان شامل درد شدید، تورم، قرمزی و طعم بد یا بوی بد در دهان هستند.
آیا برای درمان آبسه، لازم است دندان عقل کشیده شود؟
دندانهای عقل مستعد پوسیدگی و آبسه هستند و فایدهای ندارند؛ بنابراین، بهویژه در مواردی که بهطور کامل بیرون نیامدهاند، بهتر است کشیده شوند تا از بروز مشکلات جدیتر اجتناب گردد.
آیا آبسه دندان عقل در خانه قابلدرمان است؟
درمانهای خانگی علائم را موقتاً تسکین میدهند اما نمیتوانند جایگزین درمان حرفهای شوند.
بهبودی آبسه دندان عقل چقدر طول میکشد؟
بسته بهشدت آبسه و روش درمان، چند روز تا دو هفته طول میکشد.
