دهان ما برای باز و بسته شدن ساخته شده است، حتی نوزادان هم از لحظه تولد این مفهوم را درک میکنند. بنابراین، احساس درد در ناحیه فک و ناتوانی در باز کردن دهان میتواند بسیار آزار دهنده باشد. گاهی اوقات به دلیل سفت شدن بیش از حد عضلات فک، باز کردن دهان با سختی انجام میشود. این عارضه تریسموس یا قفل شدن فک نام دارد. به طور معمول، دهان افراد سالم به اندازه 40 تا 60 میلیمتر باز میشود، اما در افراد مبتلا به تریسموس، این فاصله به 20 تا 35 میلیمتر کاهش مییابد. در این فرصت قصد داریم بیشتر با عارضه تریسموس یا قفل شدن فک آشنا شویم.
تریسموس یا قفل شدن فک چیست؟
به زبان ساده، تریسموس یا قفل شدن فک ناتوانی در باز کردن کامل دهان است. این محدودیت میتواند خفیف باشد و تنها کمی حرکت فک را کاهش دهد، یا شدید باشد و به حدی برسد که دهان فقط چند میلیمتر باز شود. ممکن است اسم “قفل فک” را هم برای تریسموس شنیده باشید. این عارضه لزوما یک بیماری نیست، بلکه بیشتر یک علامت یا وضعیت است. در طول تریسموس، عضلات فک به طور غیرعادی منقبض میشوند و از باز شدن کامل دهان جلوگیری میکنند. معمولا دهان افراد به طور متوسط حدود 35 میلیمتر، یعنی به اندازه عرض دو انگشت، باز می شود، اما با کاهش این فاصله، خوردن غذا ناخوشایند و دشوار خواهد شد.
- تریسموس خفیف: دهان حدود 20 تا 30 میلیمتر باز میشود.
- تریسموس متوسط: دهان حدود 10 تا 20 میلیمتر باز میشود.
- تریسموس شدید: دهان کمتر از 10 میلیمتر باز میشود.
علل بروز تریسموس یا قفل شدن فک
همانطور که گفته شد تریسموس یا قفل شدن فک به معنای محدودیت باز شدن دهان میباشد. این عارضه زمانی رخ میدهد که عضلات اطراف مفصل فک (فک پایین) دچار اسپاسم و انقباض شدید شده و باز کردن دهان را با محدودیت مواجه میکنند. تریسموس به دلایل گوناگون و با درجات مختلفی رخ میدهد.
- آسیب و ضربه به فک: تریسموس یا قفل شدن فک میتواند بر اثر ضربههایی مانند سقوط، تصادف رانندگی یا سایر آسیبها بروز کند. عضلات بر اثر ضربه آسیب دیده و منقبض میشوند.
- بیماریهای التهابی: بیماریهایی مانند آرتریت روماتوئید، آرتروز و اسکلرودرما میتوانند مفصل گیجگاهی فکی را تحت تاثیر قرار داده و باعث قفل شدن فک شوند.
- بیماریهای عفونی: بیماریهایی مانند سرخک، اوریون و لوزههای چرکی میتوانند باعث تریسموس شوند. همچنین عفونت دندان، گردن یا غده پاروتید (آب دهان) نیز از عوامل تریسموس هستند.
- کزاز (tetanus): کزاز یک عفونت باکتریایی است که موجب اسپاسم عضلانی در سراسر بدن، از جمله فک، میشود.
- آبسه پری تونسیلار (PTA): برخی از افراد مبتلا به لوزههای چرکی، دچار آبسه پری تونسیلار میشوند. آبسه پری تونسیلار حفرههای پر از چرک در نزدیکی لوزهها هستند. در برخی موارد افراد مبتلا به PTA به تریسموس دچار میگردند
- کشیدن دندان عقل: یکی از شایعترین علائم پس از کشیدن دندان عقل به خصوص دندانهای فک پایین، ناتوانی در باز کردن دهان است. این عارضه به دلیل متورم شدن ناحیه جراحی ایجاد میشود. همانطور که محل کشیدن دندان عقل بهبود مییابد تورم و التهابی که در اطراف عضلات فک به وجود آمده، فروکش میکند. تورم باعث کاهش فضای حرکت عضلات شده و در نهایت زاویه حرکت فک را برای حدود 2 هفته کاهش میدهد.
- دندانپزشکی: چنانچه تریسموس یا قفل شدن فک بر اثر تزریق بیحسی موضعی توسط دندانپزشک رخ دهد، “تریسموس میوژنیک ناشی از بیحسی موضعی دندان” نامیده میشود. سوزن سرنگ باعث التهاب و اسپاسم عضلات فک میشود. از این رو تریسموس یا قفل شدن فک را میتوان یکی از عوارض جانبی بیحسی موضعی دانست. این نوع تریسموس یکی از شایعترین و شناختهشدهترین عوارض پس از اقدامات دندانپزشکی است. پزشکان و فیزیوتراپیستها راهکارهای درمانی مختلفی برای تریسموس میوژنیک در نظر میگیرند. در مواردی که تریسموس یا قفل شدن فک بلافاصله بعد از مراجعه به دندانپزشک و تزریق بیحسی موضعی رخ دهد، علت آن آسیب حاد، التهاب و اسپاسم عضلات فک میباشد.
- اختلال مفصل گیجگاهی فکی (TMD): اختلال مفصل گیجگاهی فکی (TMJ) یک وضعیت پیچیده است که سر و گردن را تحت تاثیر قرار میدهد. این عارضه بیش از یک اختلال مفصلی است و میتواند باعث سفت شدن فک، ناتوانی در جویدن، سردرد، گوش درد و درد عمومی در سر و گردن شود. یکی از علائم شایع TMJ نیز تریسموس و مشکل در باز کردن دهان است.
- بیماری کزاز: یکی از عوامل بروز تریسموس یا قفل شدن فک، کزار است. البته با وجود واکسیناسیون کزاز ضعیفترین دلیل بروز تریسموس میباشد. این عارضه توسط باکتریهایی ایجاد میگردد که باعث سفتی دردناک عضلات در سراسر بدن از جمله فک، میشوند.
- عفونت دندان: عفونت دندانها میتواند یکی دیگر از دلایل تریسموس یا قفل شدن فک باشد.
تشخیص تریسموس یا قفل شدن فک
پزشکان با بررسی علائم و معاینه فک، گردن و مفصل گیجگاهی فکی اقدام به تشخیص تریسموس میکنند. اگر تریسموس یا قفل شدن فک بلافاصله بعد از تزریق بیحسی موضعی به فک در مطب دندانپزشک رخ دهد، تشخیص دندانپزشک “تریسموس میوژنیک ناشی از بیحسی موضعی دندان” خواهد بود. در برخی موارد، برای تشخیص تریسموس یا قفل شدن فک نیاز به انجام تصویربرداری، مانند اسکن سی تی (CT) یا اسکن ام آر آی (MRI) میباشد.
علائم و نشانههای تریسموس یا قفل شدن فک
نشانههای شایع تریسموس عبارتند از:
- محدودیت در باز کردن دهان: به طور معمول دهان افراد سالم حدود 40 تا 60 میلیمتر (تقریبا سه انگشت) باز میشود، اما در افراد مبتلا به تریسموس یا قفل شدن فک، ممکن است این فاصله به 20 تا 35 میل متر کاهش یابد.
- انحراف فک به سمت طرف آسیب دیده: به دلیل اسپاسمهای عضلانی و عملکرد نادرست عضلات، فک ممکن است به یک سمت کشیده شود.
- متورم شدن صورت و تب: بروز تریسموس یا قفل شدن فک بر اثر عفونت همراه با تورم و ناتوانی در حرکت فک است.
- احساس درد در ناحیه فک: تریسموس یا قفل شدن فک همراه با احساس درد میباشد. شدت درد بسته به دلیل بروز آن و افراد متفاوت است. در برخی مواقع درد تنها به هنگام حرکت فک احساس میشود.
- ناتوانی در باز کردن کامل دهان: در این حالت فرد نمیتواند دهان خود را به طور کامل باز کند.
- ناتوانی در جویدن: به دلیل محدودیت حرکت فک، خوردن و جویدن غذا دشوار میشود.
- ناخوشی هنگام خمیازه کشیدن: حرکات دهان مانند خمیازه کشیدن برای افراد مبتلا به تریسموس دشوار است.
- مشکل در مسواک زدن: محدودیت حرکت فک مسواک زدن و رعایت بهداشت دهان را دشوار میکند.
- سفت شدن، گرفتگی یا انقباض عضلات فک: افراد مبتلا به تریسموس ممکن است احساس سفتی و انقباض غیرارادی در عضلات فک داشته باشند.
بهبود تریسموس یا قفل شدن فک چقدر زمان میبرد؟
سرعت بهبودی به شرایط مختلف و درمان علت زمینهای تریسموس بستگی دارد. به طور کلی، اکثر افراد طی چند هفته احساس بهبودی میکنند. تریسموس یا قفل شدن فک ناشی از بیحسی موضعی دندان، به طور معمول در کمتر از 4 تا 6 هفته به طور خود به خود بهبود مییابد، اما در این مدت میتواند بسیار دردناک باشد. اگرچه در مواقع بسیار نادر ممکن است، تریسموس دائمی رخ دهد.
درمان تریسموس یا قفل شدن فک
تریسموس یا قفل شدن فک ناشی از بیحسی موضعی دندان با مصرف دارو و مراجعه به فیزیوتراپی درمان میشود. پزشکان ابتدا به درمان علت زمینهای تریسموس میپردازند. به عنوان مثال، اگر علت عدم باز شدن دهان، عفونت یا آبسه دندان باشد، پزشک آنتیبیوتیک تجویز میکند یا دندان عفونی را میکشد.
دارو درمانی
استفاده از داروهای شلکننده عضلانی، مسکن یا داروی ضدالتهاب به درمان تریسموس کمک میکنند. داروهای ضدالتهاب غیر استروئیدی مانند ایبوپروفن برای کاهش التهاب و انقباض عضلانی بسیار موثر هستند. علاوه بر این روباکس پلاتینیوم ترکیبی از شل کننده عضلانی و مسکن است که حاوی 500 میلیگرم متوکاربامول و 200 میلیگرم ایبوپروفن میباشد. این دارو برای تسکین موثر درد ناشی از اسپاسم عضلانی تجویز میشود. نحوه مصرف این مسکن 1 تا 2 عدد قرص در هر 4 تا 6 ساعت است. علاوه بر این میتوان از مسکنهای بدون نسخه مانند ایبوپروفن (Advil) یا استامینوفن (Tylenol) استفاده کرد، اما قبل از مصرف هر دارویی، بهتر است با دندانپزشک خود مشورت کنید.
انجام تمرینات کششی
• فک پایین خود را به سمت راست حرکت دهید و به مدت 3 ثانیه در همین حالت نگه دارید، سپس رها کنید. یک نفس عمیق کشیده و مجددا این حرکت را 4 مرتبه دیگر تکرار کنید.
• تمرین دیگر این است که زبان خود را به پشت دندانهای بالا فشار دهید و به مدت 10 ثانیه نگه دارید، سپس رها کنید. این فرایند را 4 مرتبه دیگر تکرار نمایید.
• با انگشتان خود، فک بالای خود را به سمت پایین فشار دهید و بعد از 5 ثانیه رها کنید. این فرایند را 10 مرتبه دیگر تکرار نمایید.
فیزیوتراپی
فیزیوتراپیست میتواند تمرینات بیشتری را برای کمک به افزایش دامنه حرکت فک و تسکین درد تجویز کند. علاوه بر این تکنیکهای آرام سازی عضلانی را آموزش میدهد تا به کاهش اسپاسم عضلانی کمک کند. تریسموس یا قفل شدن فک ناشی از بیحسی موضعی دندان به طور معمول طی چند روز بهبود مییابد. با این حال، در برخی موارد، ممکن است بهبود کامل به چند ماه یا حتی سال نیاز داشته باشد.
کمپرس گرم
کمپرس گرم یک درمان قدیمی برای درمان انقباض عضلات است. با گذاشتن کمپرس گرم بر روی صورت خود میتوانید به بهبود تریسموس کمک کنید. برای این کار کافیست یک کاسه کوچک حاوی آب گرم آماده کرده، دمای آن را بررسی و یک پارچه نرم را در آن فرو کنید تا کمپرس گرم ایجاد شود. کمپرس را به مدت 2 دقیقه روی فک خود نگه دارید و در صورت نیاز این فرایند را تکرار نمایید.
مشکلات ناشی از قفل فک
- اختلال در صحبت کردن: با بروز تریسموس، حرکات طبیعی دهان برای صحبت کردن مختل و عضلات زودتر خسته میشوند.
- به خطر افتادن بهداشت دهان: ناتوانی در باز کردن دهان، مسواک زدن یا نخ دندان کشیدن را دشوار میکند و در برخی مواقع حتی دردناک میشود.
- ناتوانی در غذا خوردن: برای جویدن غذا، دندانها نیاز به فضا دارند. این فضا با باز شدن فک ایجاد میشود. از این رو چنانچه تریسموس بروز کند، عملا جویدن غذا غیر ممکن خواهد شد.
- مشکلات گوارشی: ناتوانی در جویدن، بلعیدن غذا را دشوارتر میکند. بنابراین غذای کمتر جویده شده وارد معده میشود و به سیستم گوارشی فشار میآورد. برای اجتناب از این شرایط، تا زمانی که تریسموس یا قفل شدن فک به طور کامل درمان شود، باید بیشتر مایعات و غذاهای نرم مانند سوپ مصرف کنید.
