صحبت کردن، غذا خوردن و حتی لبخند زدن، اموری هستند که هر روزه بهصورت طبیعی و بدون فکر، آنها را انجام میدهیم؛ اما برای بسیاری از افراد، این فعالیتهای ساده میتواند به یک چالش بزرگ تبدیل شود.
تصور کنید یک صبح از خواب بیدار میشوید و نمیتوانید دهانتان را باز کنید؛ بههمین سادگی، عمل جویدن غذا، صحبت کردن با دیگران و حتی رعایت بهداشت دهان و دندان به کاری دشوار و دردناک تبدیل میشود. این وضعیت، تریسموس یا قفل شدن فک نام دارد.
تریسموس یک مشکل پزشکی است که با اسپاسم و گرفتگی عضلات فک همراه است و باعث میشود فرد نتواند بهطور کامل دهان خود را باز کند. این وضعیت نه تنها میتواند دردناک باشد، بلکه در فعالیتهای روزمره نظیر غذا خوردن، صحبت کردن و حتی تنفس نیز اختلال ایجاد میکند. قفل شدن فک، شاید در نگاه اول یک مشکل ساده به نظر برسد، اما میتواند ناشی از عوامل متعددی باشد و در برخی موارد نیازمند درمانهای تخصصی و طولانیمدت است.
تریسموس یا قفل شدن فک چیست؟
به زبان ساده، تریسموس یا قفل شدن فک ناتوانی در باز کردن کامل دهان است. این محدودیت میتواند خفیف باشد و تنها کمی حرکت فک را کاهش دهد، یا شدید باشد و به حدی برسد که دهان فقط چند میلیمتر باز شود. ممکن است اسم “قفل فک” را هم برای تریسموس شنیده باشید. این عارضه لزوما یک بیماری نیست، بلکه بیشتر یک علامت یا وضعیت است.
در طول تریسموس، عضلات فک به طور غیرعادی منقبض میشوند و از باز شدن کامل دهان جلوگیری میکنند. معمولا دهان افراد به طور متوسط حدود 35 میلیمتر، یعنی به اندازه عرض دو انگشت، باز می شود، اما با کاهش این فاصله، خوردن غذا ناخوشایند و دشوار خواهد شد.
- تریسموس خفیف: دهان حدود 20 تا 30 میلیمتر باز میشود.
- تریسموس متوسط: دهان حدود 10 تا 20 میلیمتر باز میشود.
- تریسموس شدید: دهان کمتر از 10 میلیمتر باز میشود.
علل بروز تریسموس یا قفل شدن فک
همانطور که گفته شد تریسموس یا قفل شدن فک به معنای محدودیت باز شدن دهان میباشد. این عارضه زمانی رخ میدهد که عضلات اطراف مفصل فک (فک پایین) دچار اسپاسم و انقباض شدید شده و باز کردن دهان را با محدودیت مواجه میکنند. تریسموس به دلایل گوناگون و با درجات مختلفی رخ میدهد.
آسیب و ضربه به فک
تریسموس یا قفل شدن فک میتواند بر اثر ضربههایی مانند سقوط، تصادف رانندگی یا سایر آسیبها بروز کند. عضلات بر اثر ضربه آسیب دیده و منقبض میشوند.
بیماریهای التهابی
بیماریهایی مانند آرتریت روماتوئید، آرتروز و اسکلرودرما میتوانند مفصل گیجگاهی فکی را تحت تاثیر قرار داده و باعث قفل شدن فک شوند.
بیماریهای عفونی
بیماریهایی مانند سرخک، اوریون و لوزههای چرکی میتوانند باعث تریسموس شوند. همچنین عفونت دندان، گردن یا غده پاروتید (آب دهان) نیز از عوامل تریسموس هستند.
کزاز (tetanus)
کزاز یک عفونت باکتریایی است که موجب اسپاسم عضلانی در سراسر بدن، از جمله فک، میشود.
آبسه پری تونسیلار (PTA)
برخی از افراد مبتلا به لوزههای چرکی، دچار آبسه پری تونسیلار میشوند. آبسه پری تونسیلار حفرههای پر از چرک در نزدیکی لوزهها هستند. در برخی موارد افراد مبتلا به PTA به تریسموس دچار میگردند
کشیدن دندان عقل
یکی از شایعترین علائم پس از کشیدن دندان عقل به خصوص دندانهای فک پایین، ناتوانی در باز کردن دهان است. این عارضه به دلیل متورم شدن ناحیه جراحی ایجاد میشود. همانطور که محل کشیدن دندان عقل بهبود مییابد تورم و التهابی که در اطراف عضلات فک به وجود آمده، فروکش میکند. تورم باعث کاهش فضای حرکت عضلات شده و در نهایت زاویه حرکت فک را برای حدود 2 هفته کاهش میدهد.
دندانپزشکی
چنانچه تریسموس یا قفل شدن فک بر اثر تزریق بیحسی موضعی توسط دندانپزشک رخ دهد، “تریسموس میوژنیک ناشی از بیحسی موضعی دندان” نامیده میشود. سوزن سرنگ باعث التهاب و اسپاسم عضلات فک میشود. از این رو تریسموس یا قفل شدن فک را میتوان یکی از عوارض جانبی بیحسی موضعی دانست.
این نوع تریسموس یکی از شایعترین و شناختهشدهترین عوارض پس از اقدامات دندانپزشکی است. پزشکان و فیزیوتراپیستها راهکارهای درمانی مختلفی برای تریسموس میوژنیک در نظر میگیرند. در مواردی که تریسموس یا قفل شدن فک بلافاصله بعد از مراجعه به دندانپزشک و تزریق بیحسی موضعی رخ دهد، علت آن آسیب حاد، التهاب و اسپاسم عضلات فک میباشد.
اختلال مفصل گیجگاهی فکی (TMD)
اختلال مفصل گیجگاهی فکی (TMJ) یک وضعیت پیچیده است که سر و گردن را تحت تاثیر قرار میدهد. این عارضه بیش از یک اختلال مفصلی است و میتواند باعث سفت شدن فک، ناتوانی در جویدن، سردرد، گوش درد و درد عمومی در سر و گردن شود. یکی از علائم شایع TMJ نیز تریسموس و مشکل در باز کردن دهان است.
بیماری کزاز
یکی از عوامل بروز تریسموس یا قفل شدن فک، کزار است. البته با وجود واکسیناسیون کزاز ضعیفترین دلیل بروز تریسموس میباشد. این عارضه توسط باکتریهایی ایجاد میگردد که باعث سفتی دردناک عضلات در سراسر بدن از جمله فک، میشوند.
عفونت دندان
عفونت دندانها میتواند یکی دیگر از دلایل تریسموس یا قفل شدن فک باشد.
تشخیص تریسموس یا قفل شدن فک
پزشکان با بررسی علائم و معاینه فک، گردن و مفصل گیجگاهی فکی اقدام به تشخیص تریسموس میکنند. اگر تریسموس یا قفل شدن فک بلافاصله بعد از تزریق بیحسی موضعی به فک در مطب دندانپزشک رخ دهد، تشخیص دندانپزشک “تریسموس میوژنیک ناشی از بیحسی موضعی دندان” خواهد بود. در برخی موارد، برای تشخیص تریسموس یا قفل شدن فک نیاز به انجام تصویربرداری، مانند اسکن سی تی (CT) یا اسکن ام آر آی (MRI) میباشد.
علائم و نشانههای تریسموس یا قفل شدن فک
نشانههای شایع تریسموس عبارتند از:
- محدودیت در باز کردن دهان: به طور معمول دهان افراد سالم حدود 40 تا 60 میلیمتر (تقریبا سه انگشت) باز میشود، اما در افراد مبتلا به تریسموس یا قفل شدن فک، ممکن است این فاصله به 20 تا 35 میل متر کاهش یابد.
- انحراف فک به سمت طرف آسیب دیده: به دلیل اسپاسمهای عضلانی و عملکرد نادرست عضلات، فک ممکن است به یک سمت کشیده شود.
- متورم شدن صورت و تب: بروز تریسموس یا قفل شدن فک بر اثر عفونت همراه با تورم و ناتوانی در حرکت فک است.
- احساس درد در ناحیه فک: تریسموس یا قفل شدن فک همراه با احساس درد میباشد. شدت درد بسته به دلیل بروز آن و افراد متفاوت است. در برخی مواقع درد تنها به هنگام حرکت فک احساس میشود.
- ناتوانی در باز کردن کامل دهان: در این حالت فرد نمیتواند دهان خود را به طور کامل باز کند.
- ناتوانی در جویدن: به دلیل محدودیت حرکت فک، خوردن و جویدن غذا دشوار میشود.
- ناخوشی هنگام خمیازه کشیدن: حرکات دهان مانند خمیازه کشیدن برای افراد مبتلا به تریسموس دشوار است.
- مشکل در مسواک زدن: محدودیت حرکت فک مسواک زدن و رعایت بهداشت دهان را دشوار میکند.
- سفت شدن، گرفتگی یا انقباض عضلات فک: افراد مبتلا به تریسموس ممکن است احساس سفتی و انقباض غیرارادی در عضلات فک داشته باشند.
بهبود تریسموس یا قفل شدن فک چقدر زمان میبرد؟
سرعت بهبودی به شرایط مختلف و درمان علت زمینهای تریسموس بستگی دارد. به طور کلی، اکثر افراد طی چند هفته احساس بهبودی میکنند. تریسموس یا قفل شدن فک ناشی از بیحسی موضعی دندان، به طور معمول در کمتر از 4 تا 6 هفته به طور خود به خود بهبود مییابد، اما در این مدت میتواند بسیار دردناک باشد. اگرچه در مواقع بسیار نادر ممکن است، تریسموس دائمی رخ دهد.
درمان تریسموس یا قفل شدن فک
تریسموس یا قفل شدن فک ناشی از بیحسی موضعی دندان با مصرف دارو و مراجعه به فیزیوتراپی درمان میشود. پزشکان ابتدا به درمان علت زمینهای تریسموس میپردازند. به عنوان مثال، اگر علت عدم باز شدن دهان، عفونت یا آبسه دندان باشد، پزشک آنتیبیوتیک تجویز میکند یا دندان عفونی را میکشد.
دارو درمانی
استفاده از داروهای شلکننده عضلانی، مسکن یا داروی ضدالتهاب به درمان تریسموس کمک میکنند. داروهای ضدالتهاب غیر استروئیدی مانند ایبوپروفن برای کاهش التهاب و انقباض عضلانی بسیار موثر هستند. علاوه بر این روباکس پلاتینیوم ترکیبی از شل کننده عضلانی و مسکن است که حاوی 500 میلیگرم متوکاربامول و 200 میلیگرم ایبوپروفن میباشد.
این دارو برای تسکین موثر درد ناشی از اسپاسم عضلانی تجویز میشود. نحوه مصرف این مسکن 1 تا 2 عدد قرص در هر 4 تا 6 ساعت است. علاوه بر این میتوان از مسکنهای بدون نسخه مانند ایبوپروفن (Advil) یا استامینوفن (Tylenol) استفاده کرد، اما قبل از مصرف هر دارویی، بهتر است با دندانپزشک خود مشورت کنید.
انجام تمرینات کششی
• فک پایین خود را به سمت راست حرکت دهید و به مدت 3 ثانیه در همین حالت نگه دارید، سپس رها کنید. یک نفس عمیق کشیده و مجددا این حرکت را 4 مرتبه دیگر تکرار کنید.
• تمرین دیگر این است که زبان خود را به پشت دندانهای بالا فشار دهید و به مدت 10 ثانیه نگه دارید، سپس رها کنید. این فرایند را 4 مرتبه دیگر تکرار نمایید.
• با انگشتان خود، فک بالای خود را به سمت پایین فشار دهید و بعد از 5 ثانیه رها کنید. این فرایند را 10 مرتبه دیگر تکرار نمایید.
فیزیوتراپی
فیزیوتراپیست میتواند تمرینات بیشتری را برای کمک به افزایش دامنه حرکت فک و تسکین درد تجویز کند. علاوه بر این تکنیکهای آرام سازی عضلانی را آموزش میدهد تا به کاهش اسپاسم عضلانی کمک کند. تریسموس یا قفل شدن فک ناشی از بیحسی موضعی دندان به طور معمول طی چند روز بهبود مییابد. با این حال، در برخی موارد، ممکن است بهبود کامل به چند ماه یا حتی سال نیاز داشته باشد.
کمپرس گرم
کمپرس گرم یک درمان قدیمی برای درمان انقباض عضلات است. با گذاشتن کمپرس گرم بر روی صورت خود میتوانید به بهبود تریسموس کمک کنید. برای این کار کافیست یک کاسه کوچک حاوی آب گرم آماده کرده، دمای آن را بررسی و یک پارچه نرم را در آن فرو کنید تا کمپرس گرم ایجاد شود. کمپرس را به مدت 2 دقیقه روی فک خود نگه دارید و در صورت نیاز این فرایند را تکرار نمایید.
مشکلات ناشی از قفل فک
- اختلال در صحبت کردن: با بروز تریسموس، حرکات طبیعی دهان برای صحبت کردن مختل و عضلات زودتر خسته میشوند.
- به خطر افتادن بهداشت دهان: ناتوانی در باز کردن دهان، مسواک زدن یا نخ دندان کشیدن را دشوار میکند و در برخی مواقع حتی دردناک میشود.
- ناتوانی در غذا خوردن: برای جویدن غذا، دندانها نیاز به فضا دارند. این فضا با باز شدن فک ایجاد میشود. از این رو چنانچه تریسموس بروز کند، عملا جویدن غذا غیر ممکن خواهد شد.
- مشکلات گوارشی: ناتوانی در جویدن، بلعیدن غذا را دشوارتر میکند. بنابراین غذای کمتر جویده شده وارد معده میشود و به سیستم گوارشی فشار میآورد. برای اجتناب از این شرایط، تا زمانی که تریسموس یا قفل شدن فک به طور کامل درمان شود، باید بیشتر مایعات و غذاهای نرم مانند سوپ مصرف کنید.
راههای درمان تریسموس فک در خانه
تریسموس یا قفل شدن فک، یک اختلال است که در آن عضلات فک (masticatory muscles)، دچار اسپاسم یا گرفتگی میشوند و امکان باز کردن دهان بهطور کامل را محدود میکنند. این وضعیت میتواند موقتی یا مزمن باشد و اغلب بهدلیل وجود یک مشکل زمینهای رخ میدهد.
- جراحیهای دندانپزشکی: این وضعیت پس از جراحیهای دندان مانند کشیدن دندان عقل یا بهدنبال کارهای طولانی دندانپزشکی که دهان برای مدت زیادی باز نگه داشته میشود، رخ میدهد.
- آسیبدیدگی و ضربه به فک: شکستگیها یا در رفتگیهای فک میتواند عضلات را تحریک کند و به تریسموس یا قفل شدن فک منجر شود.
- عفونتها: عفونتهایی مانند کزاز، التهاب لوزهها یا آبسههای داخل دهان با تاثیر بر عضلات و اعصاب فک، موجب تریسموس میشوند.
- اختلال مفصل فکی-گیجگاهی (TMJ): اختلالات TMJ یکی از شایعترین علل تریسموس است. در این حالت، مفصل اتصالدهنده فک به جمجمه دچار مشکل میشود.
- پرتودرمانی برای سرطانهای سر و گردن: پرتودرمانی میتواند منجر به ایجاد بافتهای فیبروزی یا اسکار در عضلات فک شود.
علاوه بر درمانهای پزشکی تریسموس یا قفل شدن فک مانند فیزیوتراپی، مصرف داروهای ضدالتهابی یا حتی تزریق بوتاکس، بسیاری از افراد میتوانند علائم تریسموس را در خانه با استفاده از تکنیکهای ساده مدیریت و کاهش دهند.
- تمرینات کششی فک: تمرینات کششی فک یکی از موثرترین روشهای خانگی برای بهبود حرکت عضلات فک و کاهش گرفتگی و اسپاسم آنهاست. این تمرینات باید به آرامی و بدون فشار انجام گیرند تا از آسیب بیشتر به عضلات جلوگیری شود. برای شروع، دهان خود را تا جایی که احساس درد نکنید، باز کرده و سپس ببندید. یکی دیگر از تمرینات ساده، قرار دادن انگشتان روی دندانهای پایین و باز کردن آرام دهان است. این تمرینات به تدریج عضلات فک را تقویت کرده و دامنه حرکت آنها را افزایش میدهند.
- استفاده از کمپرس گرم: کمپرس گرم یکی از روشهای طبیعی برای کاهش درد و تنش عضلات فک در تریسموس یا قفل شدن فک است. حرارت به عضلات کمک میکند تا راحتتر حرکت کرده و گرفتگیها برطرف شود. برای استفاده از این روش، یک حوله یا پارچه را در آب گرم فرو ببرید و آن را بر روی ناحیه فک قرار دهید.
کمپرس گرم یکی از روشهای خانگی برای کاهش اسپاسم فک در تریسموس است.
- ماساژ عضلات فک: ماساژ عضلات فک یک راه ساده و موثر برای کاهش تنش و اسپاسم عضلات فک است. با ماساژ دادن ناحیه فک و گونهها میتوان به بهبود جریان خون و آرامش عضلات کمک کرد. برای این کار، با استفاده از انگشتان خود، به آرامی عضلات فک را ماساژ دهید. ماساژ به ویژه پس از استفاده از کمپرس گرم یا پس از انجام تمرینات کششی، تاثیر بیشتری دارد.
ماساژ عضلات فک به کاهش درد ناشی از تریسموس کمک میکند.
- آب درمانی (هیدروتراپی): هیدروتراپی یا آبدرمانی یکی دیگر از روشهای ساده و خانگی برای بهبود وضعیت تریسموس است. غرغره کردن آب گرم میتواند به آرامش عضلات فک و افزایش جریان خون در این ناحیه کمک کند. آب گرم با تاثیرات تسکیندهنده خود میتواند به کاهش اسپاسم و گرفتگی عضلات فک کمک کند و درد را تسکین دهد. این روش علاوه بر بهبود عملکرد عضلات، به رعایت بهداشت دهان و کاهش احتمال بروز عفونتهای مرتبط با تریسموس نیز کمک میکند.
- مدیریت استرس: استرس و فشارهای روانی به شدت علائم تریسموس را تشدید میکنند. عضلات فک به استرس بسیار حساس هستند و ممکن است در پاسخ به تنشهای روانی دچار گرفتگی شوند. برای کاهش اثرات استرس بر فک، تمرینات آرامسازی نظیر یوگا، مدیتیشن و تنفس عمیق میتوانند بسیار موثر باشند.
- استفاده از دهانشویهها: در صورتی که تریسموس یا قفل شدن فک ناشی از عفونت یا التهاب باشد، استفاده از دهانشویههای ضدعفونیکننده میتواند بسیار مفید باشد. این دهانشویهها با از بین بردن باکتریها و کاهش التهاب در ناحیه فک، به بهبود وضعیت عضلات و کاهش اسپاسم کمک میکنند.
- مصرف غذاهای نرم: هنگامی که فرد با مشکل تریسموس یا قفل شدن فک مواجه است، جویدن غذاهای سخت میتواند باعث تشدید درد و گرفتگی عضلات فک شود. برای کاهش فشار بر فک، بهتر است از غذاهای نرم و مایع استفاده شود. غذاهایی مانند سوپ، پوره، اسموتیها و ماست انتخابهای مناسبی هستند که نیاز به جویدن زیادی ندارند. این غذاها باعث میشوند تا فک استراحت کند و به عضلات فرصت بهبودی میدهند.
مصرف غذاهای نرم میتواند علائم تریسموس را تسکین دهد.
سخن پایانی
تریسموس یا قفل شدن فک میتواند مشکلات جدی در زندگی روزمره مانند غذا خوردن، صحبت کردن و بهداشت دهان ایجاد کند. آگاهی از علل این وضعیت و اقدام به درمان مناسب، نقش مهمی در بهبود علائم و بازگشت عملکرد طبیعی فک دارد.
علاوه بر درمانهای پزشکی، انجام مراقبتهای خانگی مانند تمرینات کششی، استفاده از کمپرس گرم، ماساژ و مدیریت استرس به تسریع روند بهبود و کاهش درد کمک میکند. در صورت تجربه علائم تریسموس، مراجعه به اورژانس دندانپزشکی برای تشخیص دقیق و درمان مناسب ضروری است تا از مشکلات بلند مدت جلوگیری شود.
سوالات متداول
-
قفل شدن فک میتواند به خودی خود بهبود یابد؟
در برخی موارد، قفل شدن فک خفیف ممکن است با استراحت و تمرینات ملایم بهبود یابد، اما تریسموس مداوم یا شدید نیاز به درمان پزشکی دارد.
-
بهبودی قفل شدن فک چقدر طول میکشد؟
زمان بهبودی بستگی به علت و شدت آن دارد. موارد خفیف ممکن است در چند روز تا چند هفته بهبود یابند، در حالی که موارد شدیدتر ممکن است ماهها طول بکشد.
-
آیا استرس میتواند باعث قفل شدن فک شود؟
بله، استرس باعث تنش عضلات فک میشود. تکنیکهای مدیریت استرس میتوانند به کاهش علائم کمک کنند.
-
آیا قفل شدن فک از علائم اختلال مفصل گیجگاهی فکی است؟
بله، تریسموس یا قفل شدن فک یکی از علائم اختلال مفصل گیجگاهی فکی است.
-
چنانچه دچار قفل شدن فک شدم، چه کاری باید انجام دهم؟
اگر فک شما قفل شد، سعی کنید آرام باشید و آن را به زور باز نکنید. یک کمپرس گرم روی ناحیه آسیب دیده قرار داده و به آرامی ماساژ دهید.
